Een plattelandsdokter

Gisteren was het een eeuw geleden dat Franz Kafka (1883-1924) in het sanatorium Kierling bij Wenen overleed. In 1917 schreef hij één van de weinige verhalen waarover hij zelf heel tevreden was: ‘Een plattelandsdokter’. Een jaar later werd deze vertelling in de ‘ik-vorm’ voor de eerste keer gepubliceerd.

In 1920 werd ‘Een plattelandsdokter’ het titelverhaal van een bundel, die nog dertien andere verhalen uit de periode van 1914 tot 1917 omvat en aan zijn vader werd opgedragen. Van ‘Een plattelandsdokter’ bestaan meerdere Nederlandse vertalingen. De bekendste is die van de vele malen herdrukte versie van Nini Brunt uit 1955. De meest recente is die van de op 31 mei jl. overleden Willem van Toorn uit 2014. Op internet kan men de vertaling van Kees van Hage (pdf) vinden. Hierop staat ook de oorspronkelijke Duitse tekst (pdf).

‘Een plattelandsdokter’ gaat over een arts die tijdens een strenge winter een spoedvisite bij een jongen moet afleggen. Zijn eigen paard is bezweken. Zijn dienstmeisje Rosa gaat in het dorp tevergeefs op zoek naar een paard. Dan blijkt dat zich in de ongebruikte varkensstal van de arts nog twee paarden bevinden die worden verzorgd door een onbekende stalknecht. Vliegensvlug brengt dit koppel de dokter naar de jonge patiënt. De wonderbaarlijke gebeurtenissen in het bijna sprookjesachtige begin van het verhaal krijgen hier een absurdistisch karakter. Wat beoogt de auteur hiermee? De terugtocht van de arts is één grote kwelling: ‘Naakt, blootgesteld aan de vorst (…) zwerf ik, oude man, rond.’ 

‘Een plattelandsdokter’ gaat over een arts die tijdens een strenge winter een spoedvisite bij een jongen moet afleggen. Zijn eigen paard is bezweken

Elke samenvatting van ‘Een plattelandsdokter’ doet het verhaal tekort. Laten we één onderdeel hieruit nemen: de jonge patiënt. Die slaat na de komst van de dokter zijn arm om diens hals en vraagt hem fluisterend om hem te laten sterven. De jongen lijkt echter gezond. De dokter voelt zich bedrogen. Nadat echter een met bloed doorweekte handdoek wordt getoond, ontdekt de dokter bij nader onderzoek in de rechter zij een handpalmgrote wond met wormen: ‘Arme jongen, jij bent niet te helpen.’ ‘Kunt u mij redden,’ vraagt deze snikkend aan de arts. Die voelt zich nu voor een onmogelijke taak gesteld. Toch blijkt tenslotte de wond minder ernstig: ‘in een scherpe hoek met twee slagen van een houweel gemaakt’.

Het leven van ‘Ein Landarzt’ zoals de oorspronkelijke titel luidt, spreekt meerderen tot de verbeelding. William Eugene Smith (1918-1978), één van de bekendste Amerikaanse fotografen, volgde ruim drie weken de ‘Country Doctor’ Ernest Ceriani, hetgeen in 1948 resulteerde in een klassiek geworden publicatie in LIFE magazine.

Het verhaal kan vanuit talrijke perspectieven worden geïnterpreteerd

In 1966 observeerde de Engelse schrijver, schilder en kunstcriticus John Peter Berger (1926-2017) drie maanden de huisarts John Sassall en publiceerde een jaar later samen met Zwitserse fotograaf Jean Mohr (1925-2018) het boek ‘A Fortunate Man: The Story of a Country Doctor’. In 2021 verscheen het boek ‘Een plattelandsdokter vertelt’ van Jean Devos, die van 1953 tot 2011(!) een huisartsenpraktijk in het Belgische Lommel had; zijn ervaringen worden hierin niet chronologisch maar per alfabetisch gerangschikte ziektebeeld verteld.

In 2003 werd in Verona een internationale conferentie aan ‘Een plattelandsdokter’ van Franz Kafka gewijd, die een jaar later tot een boek van 310 pagina’s leidde. Het verhaal kan vanuit talrijke perspectieven worden geïnterpreteerd. Is er ook een medische invalshoek? Mogelijk fungeerde de plattelandsarts Siegfried Löwy (1867-1942), een favoriete – vaak door hem bezochte – oom van Franz Kafka, als inspiratiebron.

In het jaar waarin het verhaal ontstond, openbaarde zich bij de auteur de tuberculose, waaraan hij zeven jaar zou overlijden. In 2007 maakte de Japanner Kōji Yamamura een animatiefilm van ‘Een plattelandsdokter’, waarin op knappe wijze de sfeer tot uiting komt. Wie geen tijd of zin heeft om het verhaal te lezen kan deze Engels ondertitelde hommage aan Franz Kafka van ruim 20 minuten op internet bekijken.