Ik ga best wel ver in hetgeen ik over mijzelf prijs geef. U mag dus van mij weten dat ik als puber het leven nauwelijks aankon omdat ik in alles alleen stond, dat geneeskunde nooit mijn studie was geworden wanneer ik had geweten hoe eenzaam het beroep van dokter kan zijn, dat ik het jammer vind dat mijn vrouw en kinderen weinig geven om literatuur en kunst – terwijl dit juist de peilers van mijn bestaan zijn – en dat ik al weken voordat mijn huisgenoten – moeder en dochter – met vakantie gaan lijd onder de gedachte dat ik anderhalve week in een leeg huis moet zien door te brengen. Maar of ik mij echt eenzaam voel, vertrouw ik louter mijn dagboek toe en dat mag pas op 27 september 2052 – lang na mijn dood – door het Meertens Instituut worden vrijgegeven.

Op eenzaamheid rust inderdaad een taboe. Het taboe op seks valt nog wel te begrijpen omdat het om iets intiems gaat, waar de buitenwereld niets mee heeft te maken. Maar hoe zit dat met eenzaamheid? Ik kan mij geen patiënt herinneren die ooit een beroep op mij deed vanwege eenzaamheid, terwijl 30 procent van de Nederlanders eenzaam en 10 procent zelfs heel erg eenzaam is. Je hoeft geen dokter te zijn om te begrijpen dat eenzaamheid het welzijn kan beïnvloeden en een rol kan spelen bij lichamelijke klachten. In de NHG-Standaarden over angst en depressie komt eenzaamheid aan bod maar er is geen aparte standaard aan eenzaamheid gewijd, misschien wel omdat het geen klacht of diagnose is. De keerzijde van de uniciteit van elke mens is zijn existentiële eenzaamheid maar wat zegt zo’n filosofisch getinte opmerking? U en ik kunnen natuurlijk over eenzaamheid spreken schrijven maar dan wel de eenzaamheid van anderen. Hiervoor zijn volgens mij twee redenen: 1) men schaamt zich en wil niet zielig worden gevonden, en 2) men kan een struik wel snoeien en extra water en voeding geven maar daarmee bereik je nog niet de wortels oftewel: kan eenzaamheid écht worden aangepakt?

In 1981 verscheen van de Franse chansonnière Barbara (1930-1997) haar vijftiende elpee. Er zijn heel veel liedjes over eenzaamheid geschreven maar de titeltrack Seule (Alleen) laat geen taboe meer heel en snijdt – zelfs wanneer men de tekst niet of niet helemaal verstaat – in de ziel. Alleen zijn en eenzaamheid hoeven natuurlijk niets met elkaar te maken hebben maar in dit chanson vallen volgens mij wel beide begrippen tot in de kern samen. Toen ik Seule voor de eerste keer hoorde, sprongen tranen in mijn ogen en voelde ik bijna gêne dat deze chansonnière – nota bene een van mijn favorieten – zo haar eígen eenzaamheid vertolkte. Over Barbara zijn veel boeken verschenen en hierin wordt haar eenzaamheid ook wel verklaard maar dit ene chanson Seule zegt meer dan alles wat over deze zangeres is geschreven. Seule werd ongetwijfeld mede vanwege dit chanson één van de best verkochte albums van Barbara. Ook dat zegt al heel wat!

barbara – seule. De tekst vindt u onderaan deze blog.

In een huis-aan-huisblad las ik onlangs een artikel over Kluister – twee eenzame levens, een boek van de kunstenares Mo van Hal: “Ze kwam (…) in contact met Henk, een bejaarde weduwnaar die sinds de dood van zijn vrouw nooit meer buiten kwam. Hij verwaarloosde niet alleen zijn huishouden maar ook zichzelf zeer ernstig. Hij liet ook niemand toe in zijn wereldje, leefde heel erg teruggetrokken. Zijn buurvrouwen Wil en Mieke konden dit niet aanzien en bleven op Henk inpraten dat hij hulp moest aanvaarden. Uiteindelijk kregen zij schoorvoetend contact en accepteerde de bejaarde man maaltijden en verzorging (…) Ruim een jaar geleden werd de situatie onhoudbaar en werd opgenomen in een verzorgingshuis. (…) Henk overleed eind 2014 op 88-jarige leeftijd.” Plots was daar weer die shock: de tranen en de gêne, want Henk woonde bij mij om de hoek – je hoeft niet eens de straat over te steken – honderden malen ben ik al dan niet met mijn kinderen langs zijn huis gelopen en toch heb ik nooit van hem geweten. Zijn bestaan is volledig aan mij ontgaan. Je voelt je schuldig – ik voelde mij schuldig – hoeveel eenzame mensen wonen er nog meer binnen een steenworp afstand van ons huis? En nu maar hopen dat zowel u als mij ditzelfde lot niet wacht.

Seule

Comme cendre,
Comme froid,
Comme rien,
Comme un ciel déserté,
Une terre sans soleil,
Comme pays perdu
Sans couleur,
Sans clarté,
Sans étoile,
Egarée
Comme épave perdue,
Comme épave perdue,

Comme jour,
Comme nuit,
Comme jour après nuit,
Comme pluie,
Comme cendre,
Comme froid,
Comme rien

Comme épave perdue,
Je me cogne et me brise,
Comme froide,
Comme grise,
Comme rien.
Je suis seule,
Comme froide,
Comme grise,
Comme rien.
Je suis seule…

Barbara