Ethiek in tijden van COVID-19

Wanneer Magere Hein om de hoek komt kijken en tot ethische bezinning dwingt, wordt het dokters al snel te warm onder de voeten en worden ethici uit de kast gehaald. Dat gebeurde toen tijdens de eerste coronagolf een tekort aan ic-bedden dreigde en de KNMG samen met de Federatie Medisch Specialisten ethici de opdracht gaf om niet-medische criteria (waaronder leeftijd) op te stellen. Het kabinet was blijkens brieven van 24 november 2020, 4 januari 2021 en 11 januari 2021 niet erg gelukkig met het door hen opgestelde draaiboek. In Nederland bleek het uiteindelijk gelukkig net niet nodig om patiënten met COVID-19 te selecteren, maar gebeurde dit elders wel?

Dr. Gert Olthuis, universitair hoofddocent medical humanities Radboudumc: “In Italië is het heel penibel geweest en zijn er patiënten op de IC geweigerd.” In maart 2020 werden daar ‘flexibele’ richtlijnen voor selectie opgesteld. Deze beklemtonen de noodzaak tot uiterst consciëntieuze, zo nodig elke dag hernieuwde overwegingen, die zich níet beperken tot één, twee of drie selectiecriteria. Maar niet minder belangrijk zijn een zorgvuldige communicatie en blijvende zorg voor de ‘afgewezen patiënt’.

Wat voor een tekort aan ic-bedden geldt, speelt bij alles waarbij door politici gewezen wordt op schaarste. Olthuis: “Ik ben van mening dat op macroniveau allerlei besluiten worden genomen die schaarste van nu creëren en dus nopen tot selectiecriteria. Hierbij speelt ook de markwerking in de zorgsector. Er zijn eerder in Nederland politieke keuzes gemaakt die schaarste van nu veroorzaken en dat noodzaakt ons om electieve ingrepen uit te stellen omdat de COVID-patiënten die een ic-bed nodig hebben anders zullen sterven.”

‘Het probleem van schaarste aan ic-bedden is inmiddels verschoven naar een tekort aan IC-verpleegkundigen’

Het probleem van schaarste aan ic-bedden is inmiddels verschoven naar een tekort aan IC-verpleegkundigen. In een recente webinar waaraan Olthuis en prof. dr. Hans van der Hoeven, hoofd Intensive Care van het Radboudumc participeerden, gaf laatstgenoemde aan dat tijdens de eerste coronagolf de kwaliteit van de ic-zorg omlaag ‘kukelde’ en dat deze nog steeds niet optimaal maar wel acceptabel is. Dit kan volgens Gert Olthuis tot ‘morele verwondingen’ bij personeel op de ic leiden. Hierover schreef hij in het TVZ magazine:

“Zo’n verwonding is samen te vatten als een indringende ervaring ten gevolge van omstandigheden waarbij je niet in staat bleek te doen wat volgens je eigen morele opvattingen goed is. (…) Het begrip komt oorspronkelijk uit de militaire ethiek. Oorlogservaringen leiden geregeld tot morele verwondingen en de impact ervan tot posttraumatische stress. Het geweten is beschadigd. Het morele kompas is stuk. De wereld waarin je vertrouwde op je eigen en andermans vermogen tot ethisch handelen is verscheurd.”

‘Waarom worden mensen die positief zijn getest niet met gps-tracking gecontroleerd’

Maar hoe zit het met de eigen verantwoordelijkheid van burgers? Wie de avondklok negeert, wordt op de bon geslingerd. Waarom worden mensen die positief zijn getest niet met gps-tracking gecontroleerd of zij in thuisquarantaine zitten? Olthuis: “Ik ben zeker geen voorstander van een alles controlerende staat; zie de uitwassen ervan in China en zie ook hoe het gros van de Chinese bevolking dit soort disciplinering als vanzelfsprekend is gaan beschouwen. Dergelijke controle past volgens mij niet in een rechtstaat zoals Nederland.”

Mensen zijn sociale wezens en in bepaalde omstandigheden – zoals bij overlijden – kun je niet van hen eisen dat zij op een afstand van anderhalve meter van elkaar blijven. Gert Olthuis: “Dit is een heel naar aspect (…). Ik vind zelf dat de wijze van troost buiten de maatregelen van de overheid valt..”. Tijdens de ‘webinar’ gaf Hans van der Hoeven aan er 100 procent zeker van te zijn dat er een derde, desastreuze corona-golf komt met halverwege april een ‘lang plateau’ dat ondanks de vaccinaties tot lang in zomer gevolgen zal hebben. Ik wilde dat ik dit niet gehoord had.

Veel dank aan dr. Gert Olthuis

Delen