Helden

De verering en aanbidding van BN-ers (Bekende Nederlanders) lijkt geloof in God in ons land te gaan verdringen. Binnen deze seculiere vorm van religie hebben heiligen plaatsgemaakt voor helden. Ze schuiven met plezier aan in praatshows en participeren in allerlei andere televisieprogramma’s om hun zegje te doen over onderwerpen die vaak ver buiten hun core business liggen. Maar heel Nederland schijnt graag te willen weten hoe deze helden kerstmis vieren, wie hun partner is, en waar ze op vakantie gaan. Wie dagelijks voor de beeldbuis zit, krijgt steeds vaker dezelfde gezichten te zien, waardoor de illusie ontstaat dat BN-ers als vertrouwd familielid bij hen thuis aanschuiven.

De beste ideeën zijn vaak zo simpel dat we er niet opkomen. De in 1983 geboren Franse fotograaf en kunstenaar JR (zijn initialen vormen zijn artiestennaam) werkte zo’n grandioos idee uit tot wereldomvattende projecten: maak van gewone mensen helden door zwartwit foto’s van hen op gigantisch formaat af te drukken en deze in de openbare ruimte – vaak hun eigen woonomgeving – op te hangen. Ik ken heel wat patiënten en mantelzorgen die deze heldenstatus verdienen. Als graffitikunstenaar in een notendop spoot JR op 14-jarige leeftijd zijn tag – zijn gestileerde aan elkaar gekoppelde initialen – op Parijse muren. De vondst van een camera in een metrostation opende zijn ogen voor de fotografie en de fotograaf in hem werd geboren.

Maak van gewone mensen helden door zwartwit foto’s van hen op gigantisch formaat af te drukken

Helden zijn het curieuze product van de chemie tussen een individu, de als held beschouwde persoon en een groepering in de samenleving. Chen Yufan en Hu Haiquan, die samen het immens populaire Chinese duo Yu Quan vormen (12 miljoen verkochte albums) zullen in Amersfoort niet worden herkend. Omgekeerd zal niemand ‘onze’ Marco Borsato om een handtekening vragen wanneer hij in de Chinese miljoenenstad Chongquing rondslentert. Natuurlijk weet iedereen dat helden in wezen niet verschillen van gewone mensen maar soms koesteren wij liever een illusie dan de realiteit. De uiterst succesrijke ‘truc’ van JR is dat hij via de weg van de illusie gewone mensen even een heldenstatus verleent terwijl het besef dat het om gewone mensen gaat blijft. Hierdoor verandert echter wel onze perceptie: plots worden gewone mensen bijzonder!

Door aan beide kanten van de Israëlische Westoeverbarrière (beter bekend als de Israëlische Muur) beroepsmatig gerangschikte portretten te hangen van grimassen trekkende Israëliërs en Palestijnen verdwijnen onderlinge verschillen. In Brazilië, Cambodja en een aantal Afrikaanse landen tonen portretten van onderdrukte vrouwen hun vitaliteit en kracht. In Spanje, Cuba, de VS en Turkije worden gezichten van ouderen getoond die het slachtoffer zijn van economische expansiedrift. In Pakistan wordt een gigantisch portret van een kind op de grond gelegd om de bestuurders van drones, waarmee mensen worden gedood, te laten zien wíe er wordt getroffen. Mensen vallen pas écht op wanneer ze heel groot worden afgebeeld.

Samen met de hoogbejaarde Franse filmregisseur Agnès Varda (1928), bekend van de ‘Nouvelle vague’, trok JR langs onbeduidende Franse dorpjes om inwoners te portretteren, gebruik makend van hetzelfde procedé. Het resultaat is de roadmovie Visages, villages die nu in Nederlandse bioscopen draait.

We zien hoe JR te werk gaat. Can art change the world? luidt de titel van een imposant boekwerk over JR, dat in 2015 door Phaidon werd uitgegeven. Op een inlegvel uit de middertiger zich wat minder ambitieus: “Van kunst wordt niet verondersteld dat de wereld hierdoor verandert, maar doordat je anders gaat waarnemen kan kunst wél de wijze waarop wij de wereld aanschouwen veranderen.”

Delen