Het concert

De officiële titel van het schilderij luidt ‘Le Concert’ (Het Concert) maar het wordt vanwege de afmetingen ook wel ‘Le Grand Concert’ (Het Grote Concert) genoemd. Dat is niet onlogisch, want het werk is namelijk 6 meter lang en 3,5 meter hoog. Maar verbeeldt dit werk eigenlijk wel een concert?

>> Bekijk het schilderij ‘Le Concert’ hier

We zien geen zaal, geen podium, geen concertbezoekers en zelfs geen musici. Wat we wel zien is een vleugel links en een imposant peervormig instrument rechts dat een contrabas moet voorstellen. De vloer tussen beide instrumenten ligt bezaaid met partituren*. Op één ervan vormen twee lijnen een kruis.

Er is een opvallende discrepantie tussen de figuratieve elementen en het kleurgebruik. De twee instrumenten en talrijke partituren zouden als stilleven geschilderd kunnen worden, bijvoorbeeld na een concert. Maar van een gebalanceerde compositie en een verfijnd kleurenspel tussen licht en donker is geenszins sprake. De contrabas is natuurlijk al een imposant instrument maar wordt nu buitenproportioneel groot afgebeeld. De overgangen tussen de drie hoofdkleuren – rood, geel en zwart – zijn abrupt. Het wit is in wisselende mate gemengd met rood en zwart. Met de titel in gedachten krijg je het gevoel dat de muziek er vanaf spat. Dit vitale schilderwerk leeft echt!

De toetsen op de vleugel en de notenbalken op de partituren zijn herkenbaar weergeven. In vergelijking hiermee is de contrabas slechts een schim. Er is nauwelijks een poging gedaan om snaren te verbeelden**. Pas in tweede instantie valt op dat ‘Le Concert’ niet gesigneerd is en dat ook een jaartal ontbreekt. Dit alles zou de conclusie kunnen rechtvaardigen dat het schilderwerk niet is afgemaakt.

‘Le Concert’ hangt in het Musée Picasso, dat is gevestigd in het Château Grimaldi in Antibes (Frankrijk). In 1946 woonde Pablo Picasso hier een half jaar en hij schonk het museum ook een aantal werken. ‘Le Grand Concert’ is echter door Nicolas de Staël geschilderd.

Vlakbij dit museum, dat toen Musée Grimaldi heette, huurde deze schilder in september 1954 een atelier op de tweede verdieping van een huis met eveneens uitzicht op de Middellandse Zee.

Hier ging Nicolas de Staël ook gescheiden van zijn familie wonen. De reden om voor deze plek te kiezen was dat de schilder smoorverliefd was op Jeanne Mathieu, een getrouwde vrouw die kort tevoren met haar gezin naar Grasse op bijna dertig kilometer afstand van Antibes was gaan wonen. Zij poseerde regelmatig voor de kunstenaar. De vrouw weigerde echter met hem te gaan samenwonen. Nicolas de Staël voelde zich zonder haar steeds eenzamer en wanhopiger.

In 1953 was muziek een nieuwe inspiratiebron geworden. De Staël was erg geïnteresseerd in eigentijdse muziek en jazz. Juist in jazzmuziek is de combinatie piano-contrabas heel gebruikelijk. Zijn passie voor kleuren en klanken roept de vraag op of er bij deze kunstenaar sprake was van synesthesie: bij dit neurologische verschijnsel roept een zintuiglijke waarneming automatisch één of meerdere andere zintuiglijke indrukken op. Nicolas de Staël had in de jaren veertig grote armoede gekend maar kreeg vanaf 1947 steeds meer erkenning. Met name in Amerika werd zijn werk op grote schaal verkocht.

‘Eerder gaf hij twee signalen dat het niet goed met hem ging’

‘Le Concert’ is geschilderd van 14 tot 16 maart 1955. Eerder deze maand gaf Nicolas de Staël in Parijs twee signalen dat het niet goed met hem ging. Op 15 maart en 16 maart verbrandt de 41-jarige schilder zijn archief met uitzondering van de brieven van Jeanne Mathieu. Op 16 maart schrijft hij drie brieven aan respectievelijk degene die zijn werken verkoopt, een vriend en Anne, zijn oudste dochter die op dat 13 jaar is. Zijn leven lang heeft de kunstenaar veel eigen werk vernietigd. Nu lukt hem zelfs niet meer om schilderijen af te maken. Wanneer de avond is gevallen springt hij naar beneden. Rond kwart over tien wordt zijn lichaam gevonden. De verf is nog nat.

* Wie wil horen hoe muziek voor piano en contrabas klinkt, kan onder meer terecht bij de Belgische broers Erik Desimpelaere (1990), pianist-componist, en Erik Desimpelaere (1991), contrabassist: https://vi.be/platform/duodesimpelaere

** Heel vaag lopen van boven naar onderen witte strepen maar het nog maar de vraag of deze bedoeld zijn om de snaren weer te geven.

P.S.

Over Nicolas de Staël is een groot aantal boeken verschenen. Twee bundels gaan over zijn laatste schilderij. Eén ervan met als titel ‘Nicolas Staël, l’impossible Concert’ is geschreven door Edouard Dor. In het eerste hoofdstuk vermeldt de schrijver dat hij dit schilderwerk meer dan honderdmaal heeft gezien om zich na elke keer weer gesterkt te voelen om het leven aan te kunnen.    

Delen