Keuzes hebben een keerzijde, niet kiezen is ook een keuze

Wanneer we een kind vragen om te kiezen tussen een waterijsje of een gebakje, dan begrijpt het kind meteen dat wanneer het kiest voor het gebakje, het waterijsje aan zijn neus voorbijgaat. De keerzijde van de keuze voor het gebakje is dus: géén waterijsje. Maar soms worden zaken gepercipieerd alsof het niet om een keuze gaat.

Bij het begin van mijn colleges vroeg ik meestal aan de studenten wie er eerder weg moest, omdat het als docent vrij storend is dat mensen opeens midden in je verhaal hun spullen inpakken, opstaan en anderen storend, de zaal verlaten. Wanneer een student dan zei dat hij/zij eerder weg moest was altijd mijn vraag: “U vindt dus iets anders belangrijker dan dit college?” Meestal was het dan even stil en niet zelden zei de student dan, ik blijf. Natuurlijk ”moet’ de student niet eerder weg, maar hij/zij heeft even een andere prioriteit gesteld.

‘Als ik nu even focus op de politiek dan vinden politici het vaak vervelend om duidelijk te maken dat er een keuze is gemaakt en wil men alleen maar de positieve kant van de medaille laten zien.’

Wanneer mensen zeggen ergens geen tijd voor te hebben, bedoelen ze dus feitelijk dat ze een andere prioriteit gesteld hebben. Helemaal geen probleem, maar het is wel goed te beseffen dat het gaat om het maken van een keuze. Keuzes kunnen actief zijn, bijvoorbeeld wanneer je besluit om naar links te gaan met je fiets, maar niet kiezen en steeds maar – passief – rechtdoor gaan is ook een keuze, ook al beleven mensen dat vaak niet als een keuze. Beseffen dat het in voorkomende gevallen gaat zoals het gaat omdat er een keuze is gemaakt en ons dus niet overkomt, is wel relevant.

Als ik nu even focus op de politiek dan vinden politici het vaak vervelend om duidelijk te maken dat er een keuze is gemaakt en wil men alleen maar de positieve kant van de medaille laten zien. In plaats van: ‘We geven kinderen weliswaar een gebakje, maar geen waterijsjes meer’, wordt alleen maar gecommuniceerd dat we gebakjes geven. Al helemaal niemand van de politici wil uitleggen dat doordat we de kinderen in Den Haag een gebakje geven, we geen geld meer hebben voor gebakjes voor kinderen in Groningen.

Tijdens de Covid-pandemie werd maar steeds verzwegen – of men zag het zelfs niet – dat de gemaakte keuzes consequenties hadden. Consequenties die buiten beeld bleven, de andere kant van de medaille. Immers, er was een totale focus op Covid en eigenlijk niemand van de bestuurders wilde het hebben over de negatieve consequenties voor andere patiënten doordat bepaalde zorg niet meer aan hen geleverd werd. Of voor bepaalde bevolkingsgroepen zoals de jongeren, die nauwelijks last ondervonden van een Covid-besmetting, maar wel sterk in hun vrijheden en ontwikkeling werden beperkt.

‘Iedere Nederlander weet zo langzamerhand, Wim van Hanegem parafraserend, dat ieder voordeel zijn nadeel heeft’

De scheve beeldvorming werd nog versterkt door het feit dat – in de beeldspraak van het eerste voorbeeld – gebakjesexperts de boventoon voerden. Nu snapt u wel dat wanneer we alleen maar geld uitgeven aan gebakjes er geen geld meer is voor vers fruit en groenten, hoe leuk het voor sommigen ook klinkt dat we zoveel geld beschikbaar stellen om kinderen blij te maken met gebakjes. Reportages op tv die alleen maar blije gezichten van gebakjes etende kinderen laten zien, becommentarieerd aan praattafels door gebakjesexperts nemen iedere twijfel bij de gemiddelde Nederlander weg. Wanneer dan een serieuze geleerde professor van een bekende universiteit ook nog laat zien dat uit haar onderzoek blijkt dat gebakjes de gelukhormonen serotonine en dopamine enorm doen stijgen, mag ook niemand meer tegenspreken dat het een goed idee is gebakjes te geven of twitteren dat het geven van gebakjes misschien niet zo goed is en ook een keerzijde heeft.

Die keerzijde van een ogenschijnlijk positieve en nobele beslissingen, vooral wanneer controversieel (veel geld beschikbaar stellen voor CO₂-reductie, huizen beschikbaar stellen voor asielzoekers en immigranten, het plaatsen van windmolens) zou veel meer aandacht moeten krijgen en dient ook bespreekbaar te blijven. Iedere Nederlander weet zo langzamerhand, Wim van Hanegem parafraserend, dat ieder voordeel zijn nadeel heeft.

Het ware goed dat beleidsmakers zich dat niet alleen realiseren, maar de afwegingen, positief en negatief, ook communiceren. Alleen maar het positieve veelal sociaal wenselijke nieuws brengen is een typisch onderdeel van braafpraterij. En ik zou zeggen, vertrouw er een beetje op dat mensen je afwegingen kunnen volgen. Ik heb een klein beetje hoop dat dit bij de komende verkiezingen en partijprogramma’s uit de verf gaat komen en dat het kritisch benaderen van braafpraterij, wordt aangemoedigd in plaats van geboycot.