Laat u zich ook vaccineren?

“Laat u zich ook vaccineren?” werd gevraagd aan een invloedrijk politicus en Tweede Kamerlid. “Nee” luidde zijn antwoord. “Ik vertrouw namelijk op mijn immuunapparaat.” Bij een zo evident gebrek aan kennis dienaangaande, maar wel bij invloedrijke personen en bovendien een volksvertegenwoordiger, moest ik wel even slikken.

De COVID-19 crisis is buitengewoon ernstig en beïnvloedt ons leven enorm. Ik beschouw het als een triomf voor de wetenschap hoe snel het Corona-virus is herkend, gekarakteriseerd en er een doeltreffend vaccin is ontwikkeld. Dankzij de enorme aantallen patiënten konden de klinische studies snel worden verricht en de procedures konden enorm worden verkort doordat er efficiënt en ook dag en nacht werd gewerkt. Van laboratoriumwetenschappers, clinici, trialists, farmaceutische industrie, tot registratie-autoriteiten en ministeries. Niet meer 6 maanden wachten op een antwoord en vergaderingen over 3 maanden, maar snel doorpakken zonder de zorgvuldigheid uit het oog te verliezen.

‘Ik beschouw het als een triomf voor de wetenschap hoe snel het Corona-virus is herkend, gekarakteriseerd en er een doeltreffend vaccin is ontwikkeld’

Toch is niet iedereen zo enthousiast over de triomf van de wetenschap als ik. Mensen vrezen bijwerkingen en velen willen zich niet zo graag laten prikken en hebben klaarblijkelijk ook behoefte aan informatie die er voor hen toe doet. Je krijgt immers iets in je lichaam gebracht en dat klinkt eng. En je leest over bijwerkingen en dat maakt het nog enger.

Laten we eens in stappen kijken naar wat we weten en ook wat we niet weten. Er is nog erg veel wat we niet weten van COVID-19 en de epidemiologie daarvan. Maar wat zeer aannemelijk is, is dat wanneer er geen vaccin is we uiteindelijk (vrijwel) allemaal Covid-19 gaan krijgen. Iedereen. En voor wie niet zomaar iets in zijn/haar lichaam gebracht wil hebben: dat virus komt gewoon via je slijmvliezen in je lichaam naar binnen. En het virus, met allemaal RNA, kan zich dan over je hele lichaam verspreiden.

Het lichaam reageert met afweerreacties op verschillende niveaus van een standaard respons zoals bij alle virussen, tot een reactie met chirurgische precisie door afweerstoffen te maken en het virus uiteindelijk te verwijderen. Ook wordt dit in het immunologisch geheugen gestopt, zodat bij een volgende virusaanval wanneer de antilichamen verminderd zijn in concentratie, heel snel nieuwe aangemaakt kunnen worden. Dit Coronavirus is niet zo handig om zichzelf steeds te veranderen, zoals bijvoorbeeld het griepvirus of het aidsvirus, dus daarom is het goed aan te pakken via de weg van de immuunrespons en de antilichamen.

Door de studies die er nu zijn weten we dat de vaccinaties tot een goede antilichaamproductie leiden, die ook goed beschermt tegen COVID-19. Het zijn antilichamen tegen het zogenaamde spike-eiwit van het virus. Om te beslissen wat voor ons goed is, moeten we dus het krijgen van Covid-19 vergelijken met, en wegen tegenover, gevaccineerd worden. Of anders gesteld: wanneer je niet gevaccineerd wil worden, vergelijken met de consequenties van het echte RNA-virus in je lichaam krijgen via je slijmvliezen.

Voor een grote groep van de mensen die besmet worden met het SARS-CoV2 virus (het virus dat COVID-19 veroorzaakt) vallen de klachten wel mee: verkouden, soms beetje koorts, beetje spierpijn en soms zelfs nauwelijks waarneembare klachten. Net zoiets als wat je van een vaccinatie kán krijgen. Maar een belangrijke groep wordt ook enorm ziek van COVID-19, zonder dat een ziekenhuisopname nodig is. Ook jonge mensen. Flink spierpijn, veel hoesten, koorts, enorm ziek gevoel en in bed liggen gedurende 2 – 3 weken, uitgeschakeld voor werk en sociaal leven.

‘Voor wie niet zomaar iets in zijn/haar lichaam gebracht wil hebben: dat virus komt gewoon via je slijmvliezen in je lichaam naar binnen.’

Een bijzondere klacht is het kwijtraken van de smaak en geur en dat kan soms lang duren, ook nadat de andere klachten weer voorbij zijn. We weten nog niet hoe groot de kans is, maar het is niet onaannemelijk dat deze anosmie (niet kunnen ruiken en proeven) maanden tot – zeldzaam – voor altijd, aanwezig kán blijven. Wij hebben nog geen definitief zicht op de mate van voorkomen van langdurige vermoeidheidsklachten en andere zeer serieuze maar moeilijker precies te duiden klachten.

Dit zijn allemaal behoorlijk ernstige bijwerkingen van het virus dat via je slijmvliezen in het lichaam komt. Naarmate de leeftijd stijgt neemt het risico op levensbedreigende klachten toe. En een serieus aantal van deze mensen komt te overlijden op de intensive care ten gevolge van COVID-19.

In Nederland mag je ervan uitgaan dat dit patiënten zijn waarbij de algemene toestand van de patiënt zodanig was dat de patiënt zonder COVID-19 gewoon nog langer zou kunnen leven. Dan hebben we het momenteel over ruim 650 mensen in Nederland tussen de 50 en 70 jaar die zijn overleden op de IC vanaf Maart 2020. Ruim 18.000 Covid-19 patiënten hadden een ziekenhuisopname nodig om te overleven.

Door de COVID-19 piept en kraakt ons gezondheidssysteem aan alle kanten en schieten behandelingen voor niet-COVID-patiënten tekort. Het is lastig te meten hoe groot die schade is en ook lastig te beoordelen, mede door braafpraterij omdat men ‘de mensen niet al te zeer ongerust wil maken’. Maar ingrepen en behandelingen worden uitgesteld, niet alleen omdat er minder ruimte is in de ziekenhuizen, maar ook omdat de mensen langer wachten om met hun klachten naar het ziekenhuis te gaan. Dat zal gaan leiden, zoals we nu al in sommige landen horen, tot een hogere sterfte in de bevolking die niet direct te wijten is aan COVID-19. Om nog maar te zwijgen van de schade die ontstaat door uitstel van levenskwaliteit verbeterende ingrepen: denk aan heupoperaties, neurochirurgische ingrepen bij Parkinson of dystonie patiënten, et cetera.

Wanneer het virus niet in belangrijke mate muteert en de vaccinaties voldoende antilichaamproductie genereren, met ook instructie van T-memory cells, dan zal dat leiden tot bescherming tegen het virus dat via de slijmvliezen bij ons naar binnen wil dringen. Mensen zijn verschillend, dus de ene persoon zal hoge titers antilichamen maken, de andere minder hoog en weer een andere heel laag. Maar wanneer op bevolkingsniveau ruim gevaccineerd wordt, zal het virus uiteindelijk verdwijnen en niemand meer ziek kunnen maken. Natuurlijk zullen er bijwerkingen zijn, want er is niets zonder bijwerking. Direct op de injectie volgende bijwerkingen die makkelijk toe te schrijven aan het vaccin en de daarop volgende immuunrespons. Denk aan pijnlijke injectieplaats, beetje griepachtige klachten, enige temperatuurverhoging.

Wat lastiger is het volgende en laat ik een raar voorbeeld nemen. Wanneer we 1 miljoen mensen gedurende bijvoorbeeld 6 maanden volgen, mensen die niet gevaccineerd zijn, dan zullen X mensen een auto-ongeluk krijgen in die periode. En dat gebeurt ook met de 1 miljoen mensen die wél gevaccineerd zijn, maar kan door toeval iets meer of minder zijn. Als we dan een bericht krijgen in een of ander tv-programma dat iemand twee weken na de vaccinatie een auto-ongeluk kreeg en iemand gaat zeggen dat het van de vaccinatie kwam, dan kan dat tot een verkeerde voorstelling van zaken leiden.

Maar het kan ook zijn dat bepaalde zeer zeldzame aandoeningen ná een vaccinatieprogramma opeens vaker gezien worden: dat was het geval met narcolepsie na de 2009 influenzavaccinaties. Maar dat werd alleen in Europa gezien en niet in Canada. Maar je zult het altijd moeten blijven vergelijken met niet-vaccineren en de consequenties van de ziekte waartegen je vaccineert. En met COVID-19 weten we dat de kans op ernstige consequenties behoorlijk groot is. Ik beschouw daarbij 2-3 weken flink ziek, niet kunnen werken en enorm hoesten al als een ernstige consequentie.

‘Het is een menselijke eigenschap om kansen slecht te kunnen hanteren’

Een ander probleem is de bias (vooringenomenheid, afwijking) die ontstaat door de proporties uit het oog te verliezen. Wanneer we iedere dag een uitgebreide reportage zien over fietsongelukken en iedere dag het meest ernstige fietsongeluk in Nederland uitgebreid in beeld brengen, met YouTube- en Instagramfilmpjes verspreid door ‘influencers’, dan zal de fietsverkoop enorm dalen omdat het nou eenmaal moeilijk is om dit dan nog in de juiste proporties en kansen te zien. Er duiken nu berichten op over allergische reacties bij de vaccinatie. Maar dat is niets nieuws. Natuurlijk zullen er allergische reacties bij enkelen voorkomen. Ik heb patiënten zien doodgaan aan een pinda-allergie, maar dat is nog geen reden om alle pinda’s te verbieden.

Wanneer ik u vertel dat in de vakantieperiode op de Franse wegen in één weekend 250 doden zullen vallen, wilt u dan nog wel met de auto door Frankrijk rijden? Het is een menselijke eigenschap om kansen slecht te kunnen hanteren. Wanneer nu tijdens het vaccinatieprogramma iedere bijwerking breed wordt uitgemeten op een wijze als hierboven uiteengezet, ook met een bijwerking die geen bijwerking is maar gewoon pech omdat het in de bevolking nou eenmaal gebeurt, dan zal het voor leken en zelfs voor groepen artsen en verpleegkundigen, moeilijk zijn om de (potentiële) bijwerkingen in het juiste perspectief te blijven zien. Wat dat betreft rust er ook een zware verantwoordelijkheid op ‘de media’ en de journalisten (en ‘influencers’).

Belangrijk is om de bijwerkingen van het vaccin niet weg te praten, maar met het simpelweg kijken naar alles wat we nu weten en weten wat we kunnen verwachten op grond van ervaringen, data, kennis van de pathofysiologie, is volstrekt helder dat de bijwerkingen van COVID-19 heel erg veel ernstiger zijn dan van het vaccin en dat het vaccin in belangrijke mate, natuurlijk niet 100 procent, beschermt tegen COVID-19 en al zijn bijwerkingen.

Ook maken veel mensen zich zorgen over hoe het in zo korte tijd een goed en veilig vaccin kon worden geproduceerd. Welnu, het is niet in korte tijd maar met tientallen jaren voorbereiding en kennisvergaring. Dit laat nu bij uitstek zien wat de wetenschap ons gebracht heeft. Er worden technieken gebruikt die bijvoorbeeld in 2003 al voor het ontwikkelen van een SARS-CoV1 vaccin werden gebruikt. En er zijn stappen gemaakt voor de productie met meer onzekerheidsgraden, dus fabrieken bouwen zonder dat 100 procent zeker was dat die ook gebruikt konden gaan worden. Dankzij de steun van overheden en stichtingen om de risico’s te spreiden was dat mogelijk.

‘Het is niet omdat je arts of verpleegkundige bent dat je alles weet over vaccinaties’

Een ander fenomeen waarover nu veel gesproken wordt is dat ook een belangrijk percentage verpleegkundigen en dokters zich niet wil laten vaccineren. Enerzijds speelt hier ongetwijfeld een kennisachterstand een rol. Het is niet omdat je arts of verpleegkundige bent dat je alles weet over vaccinaties, registratieprocedures, ontwerp van studies, statistiek en bias. Daarnaast zijn dokters en verpleegkundigen notoire zorgmijders. Om niet ten onder te gaan aan alle ziekte-ellende die je ziet, moet je je ook niet te veel vereenzelvigen met ‘de patiënt’. Als ik bij iedere patiënt steeds denk, dat kan ik of mijn dierbare ook krijgen, dan ga ik ten onder. Nu geef ik toe, dat ik het wel rationeel steeds denk en dat ook helpt bij de empathie, maar om een of andere reden voelt het niet zo dat ik ook die ziekte kan krijgen. Dat zal wel coping gedrag zijn en kan mijn toekomstige psychiater wellicht goed verklaren. Bottom line, dat artsen en verpleegkundigen op dit moment ook in belangrijke aantallen zeggen dat ze niet gevaccineerd willen worden, moet niet dé raadgever zijn voor alle burgers. Veel artsen en verpleegkundigen gaan ook vaker te laat of later met hun klachten naar de dokter dan gewenst.

Ter geruststelling, ik heb dit meer geschreven als betrokken burger en klinisch farmacoloog dan als intensivist.