Mistwerking
Ook het tweeluik van Radar over tien jaar marktwerking in de zorg gezien? Een prima overzicht wat mij betreft, waarbij zelfs ex ante en ex post risicoverevening (voor zover mogelijk) begrijpelijk werden gemaakt. Bij het koffiezetapparaat ontstond bij mijn collega’s een semantische discussie: is er een negatieve term voor ‘feest van herkenning’? Treurnis van herkenning hebben we er maar van gemaakt.
Want wat kwam er voorbij? Het nieuwe zorgstelsel beoogde betere kwaliteit voor lagere kosten, meer keuzevrijheid, kwaliteitssturing, hogere efficiëntie, en meer solidariteit. Zeg het maar. Kwaliteit? Een fragmentje met een pochende minister over de Hollandse score op de EHCI kwam voorbij, gelukkig gevolgd door relativering, want de EHCI rammelt nogal. (En ja, het zegt heel veel over de Nederlandse journalistiek dat Schippers’ bewering kritiekloos breed overgenomen werd.) Bij de OESO staat Nederland gewoon in de middenmoot van de Westerse landen, net als tien jaar geleden. Kwaliteitssturing? Niet of nauwelijks aan de orde. De DBC/DOT systemen hebben het zicht eerder ontnomen dan bevorderd, marktwerking stimuleert op meerdere punten juist verhulling. Zorginkoop betreft budgetten, volume, en productieplafonds. Lagere kosten en efficiëntie? Nederland is juist fors opgerukt in de ranglijst van inefficiënte zorg. Keuzevrijheid? Wat het meest nog in het oog sprong is dat alle spelers, zorgverleners, zorgbestuurders, zorgverzekeraars en patiënten, vooral een bewuste schijnvertoning opvoeren om hun visie op zorg te laten conformeren aan een systeem dat daar overduidelijk niet op toegesneden is. Patiënten hebben onvoldoende informatie om te kiezen, en worden geconfronteerd met een onoverzichtelijke woud aan polissen.
[Tweet “‘Lagere kosten en efficiëntie? Nederland juist fors opgerukt in ranglijst inefficiënte zorg!’ “]
Men probeert enigszins te sturen, maar overal heerst onduidelijkheid, het is grijpen naar fantomen in de mist. De meest succesvolle initiatieven, zoals het Bernhoven ziekenhuis, gaan eerder in tegen de geest van marktwerking: integrale budgetten in plaats van betalen per product, loondienst in plaats van zelfstandig ondernemerschap, sturen op vakmanschap in plaats van zorgrationalisatie. Zelfs de minister doet mee: zij maakte centralistische volumeafspraken met het veld om de uitgavengroei te beteugelen. Ik verwed er mijn hoed op dat zij dit in de aanloop naar de verkiezingen gaat verkopen als verdienste van dit stelsel, terwijl het overduidelijk een correctie op het stelsel is. Ja maar, zal zij zeggen, zoals ze altijd al heeft gezegd: “Er is helemaal geen marktwerking, het is immers geen vrije markt maar een gereguleerde!” Zeker, en Mark Rutte is een echte SP’er, diep in zijn hart. Het is alsof je eerst een berg afval in de wijk stort, vervolgens een opruimdienst laat aanrukken en dan zegt: “Wat is het hier mooi schoon he?”
De problematiek rond risicoselectie en risicoverevening toont aan dat het bewaken van publieke waarden (toegankelijkheid en solidariteit) rechtstreeks tegengesteld is aan de fundamentele drijfveer van het stelsel: het (financieel) eigenbelang. Jan Rotmans zag het goed: de liberalisering van het zorgstelsel heeft een herschikking van de macht gebracht, ten nadele van groepen die over minder economische macht beschikken. Zie het risico van risicoselectie ten nadele van chronisch zieke mensen en mensen met psychiatrische problemen. Economisch risico. Daarom ook geen verzekering Amentia of Exitium als tegenhanger voor het risicoselecterende Promovendum. Inmiddels heeft de LPGGZ al herhaald de noodklok geluid m.b.t. wachtlijsten in de ggz. Hoe zit het ook alweer met de Treeknormen?
De één na de andere geïnterviewde bracht de zwaktes en absurditeiten van dit stelsel naar voren. Daarbij kon niet gesproken worden van opportunistische belangenbehartiging, want de kritiek kwam van álle deelnemers. Des te merkwaardiger dat de voorzitter van de NZa, Marian Kaljouw, onlangs beweerde dat het zorgstelsel het probleem niet is en we er wat haar betreft niet over mogen discussiëren. Terwijl zij, zou je zeggen, als beste gepositioneerd zou moeten zijn om het bovenstaande te herkennen. Haar onjuiste beweringen over de periode vóór het huidige zorgstelsel (“Geen keuzevrijheid, geen solidariteit”) en die over het heden (“de kwaliteit neemt met grote sprongen toe”) wijzen erop dat we hier te maken hebben met een true believer. Dit was toch de NZa die op grotere afstand van het ministerie moest komen te staan? De eerste piketpaaltjes worden geslagen voor de VVD-verkiezingscampagne: Don´t mention the zorgstelsel!
We kunnen ons opnieuw schrap gaan zetten voor dikke rookgordijnen tijdens de verkiezingscampagne, bovenop de mist die er al in de zorg heerst. Er is geen marktwerking, en het zorgstelsel is niet het probleem. Het is dan ook hard nodig dat zorgprofessionals en patiënten actief blijven om de waarheid van de dagelijks zorgpraktijken in de publieke ruimte te brengen. Radar laat zien dat de media bereid zijn om die werkelijkheid in beeld te brengen. Tegelijk moeten we, zoals de succesvolle voorbeelden lieten zien, vanuit de werkvloer zo veel mogelijk ruimte benutten om de zorg vanuit vakmanschap vorm te geven. We zijn niet slechts radertjes in een dysfunctioneel stelsel. Als we anders draaien, draait de machine mee.
