Ode aan het leven
Wanneer ik één liedje naar de hemel of de hel mag meenemen, zou dat Gracias a la vida worden. Maar nu ik nog van het ondermaanse bestaan geniet, wil ik deze ode aan het leven uitdragen als mijn enige boodschap die écht telt. Probeer even alle zorgen, pijn, verdriet en lijden te vergeten om het hart te laten meezingen.
De eerste keer dat ik Gracias a la vida hoorde, was in de Franse vertaling. Het chanson werd vertolkt door de zanger en kunstenaar Herbert Pagani (1944-1988), die in Libië is geboren, in Italië, Duitsland en Frankrijk is opgegroeid, en op 44-jarige leeftijd in Amerika aan leukemie overleed. Mijn aandacht werd direct getrokken door het geluid van de hartslag, waarmee – voor zover mij bekend – louter deze versie begint. Ik heb deze vertolking zo vaak gehoord dat bij het ausculteren van menig hart automatisch in mijn hoofd de stem van Herbert Pagini klonk.
Gracias a la vida is een jaar voor haar zelfgekozen dood geschreven en op plaat vastgelegd door de Chileense zangeres en kunstenares Violeta Parra (1917-1967). Zij geldt als de moeder van het ‘Nueva Canción Chilena’ (het nieuwe Chileense lied), dat van grote sociale en politieke betekenis is geweest. Veel vertegenwoordigers van deze beweging, waaronder Isabel en Ángel Parra, werden vervolgd en moesten Chili verlaten toen dictator Augusto Pinochet (1915-2006) op 11 september 1973 met steun van de Amerikanen een staatsgreep pleegde. Hierbij kwam president Salvador Allende (1908-1973) om het leven.
Het lied Gracias a la vida heeft zijn wereldwijde bekendheid vooral te danken aan de Argentijnse zangeres Mercedes Sosa (1935-2009). Geïnspireerd door het ‘Nueva Canción Chilena’ ontstond ook in andere Zuid-Amerikaanse landen een soortgelijke, sociaal-politieke beweging, die opkwam voor de rechten van de onderdrukte bevolking en dus niet geliefd was bij dictatoriale regeringen. Daardoor moest Mercedes Sosa in de jaren tachtig van de vorige eeuw uit Argentinië vluchten. Gracias a la vida kreeg tot en met haar laatste – op cd vastgelegde – concert een vaste plek op het repertoire dat zij ten gehore bracht.
De bekende Amerikaanse folkzangeres Joan Báez (1941), die vanaf het begin van haar loopbaan protestsongs heeft vertolkt, zette Gracias a la vida eveneens op haar repertoire en zij zingt dit lied nog steeds regelmatig. In 1988 maakte Joan Báez samen met Mercedes Sosa en Konstantin Wecker een succesrijke tournee door Duitsland. Hun gezamenlijke optreden op 5 juni van dat jaar in het Romeinse Amfitheater van Xanten werd opgenomen en later op dvd uitgebracht. Tijdens dit concert zongen Mercedes Sosa en Joan Báez samen Gracias a la vida. Zowel de musici als het publiek raken gaandeweg in de ban van dit lied. (Op YouTube staan nog veel meer uitvoeringen maar deze vind ik het meest markant.)
Op de lastig op cd verkrijgbare originele vertolking begeleidt Violeta Parra zichzelf op de gitaar; in haar sobere vertolking klinkt Gracias a la vida als een balade. Haar dochter Isabel (1939) en zoon Ángel (1943) traden – net als een kleindochter – in het spoor hun (groot)moeder en hebben Gracias a la vida ook vertolkt. De vertolking van Isabel benadert die van haar moeder. Ángel wijdde aan haar een boek, dat in 2011 in het Frans is verschenen onder de titel Violeta Parra, Ma mère. In hetzelfde jaar werd de op dit boek gebaseerde film Violeta went to heaven uitgebracht uitgebracht, die in Nederland op dvd verkrijgbaar is.
Gracias a la vida is meer dan een ode aan het leven. Wie de geschiedenis van dit lied kent, herkent en voelt in veel uitvoeringen de bevlogenheid, het sociale engagement, het idealisme en de hoop, die zowel de vertolkers als degenen die hierdoor geraakt worden met elkaar delen.