Ongewenst kinderloos
Zoals men bij een boek met als titel Family Photography Now (2016) waarin nauwelijks wordt geposeerd kan verwachten, brengen kinderen heel wat leven in de brouwerij. Dat leven stemt getuige de geselecteerde foto’s lang niet altijd vrolijk, maar de samenstellers Sophie Howarth en Stephen McLaren hebben bekende en minder bekende fotografen geselecteerd die in hun werk vitaliteit, kwetsbaarheid en tederheid weten te combineren. Op sombere momenten is het goed om een dergelijk boekwerk bij de hand te hebben.
Helemaal prijzenswaardig is hun keuze voor Elina Brotherus (1972). Van haar worden zeven foto’s getoond uit de serie ‘Annonciation’ (2009-2013). De volledige serie staat op de site van deze Finse – ook in Frankrijk werkende – fotografe.
In de christelijke traditie is de annunciatie de aankondiging van aartsengel Gabriël aan Maria dat God haar heeft uitverkoren om moeder van Jezus te worden. Brotherus toont met voornamelijk indringende zelfportretten waar het verdriet vanaf druipt haar reactie op vergeefse pogingen om in verwachting te raken. Elke niet succesvolle IVF-behandeling leidt aldus deze fotografe tot rouw alsof iemand is overleden: “Niet alleen verliest men een kind maar ook het hele toekomstige leven als gezin.”
Waar je tegenwoordig zonder schaamte over seks, depressie en verslaving kunt spreken, ligt er nog een taboe op ongewenste kinderloosheid
Bij een ongewenste zwangerschap of – in zekere zin het tegenovergestelde – ongewenste kinderloosheid gaat het niet ‘in klassieke zin’ om patiënten met een ziekte of aandoening, maar wel degelijk om lijden. Ik kan mij niet herinneren ooit iets te hebben gehoord of gelezen over de specifieke aard van dit lijden. De relatie tot de geneeskunde is anders en niet vergelijkbaar met iemand die kanker heeft of een hartinfarct krijgt. Het lijden moet volgens mij ook worden geplaatst in een andere maatschappelijke context. Brotherus stelt terecht dat tegenwoordig zonder schaamte over seks, psychische problemen en verslaving aan alcohol en drugs kan worden gesproken, maar dat er nog een taboe ligt op ongewenste kinderloosheid. Dat geldt zelfs voor kunst en literatuur. Na circa dertig boeken en twintig muziekalbums schreef en vertolkte Yves Simon (1944) een uiterst ontroerend chanson (Cet Enfant*) over het kind dat hij nooit kreeg.
Ik weet uit eigen ervaring met welke spanningen IVF-behandelingen gepaard gaan. Het afstemmen van vrijpartijen op momenten met de hoogste kans op een bevruchting maakte mij gevoelsmatig tot dekhengst. En wat te denken van de vrouwelijke partner die met hormoonpreparaten wordt klaargestoomd voor het moment suprême en alle bijwerkingen hiervan gedwee moet incasseren? De buitenwereld wil er zo min mogelijk over horen. Maar hoe wanhopig was ik niet, toen een aangetrouwd familielid terloops opmerkte dat het “écht tijd werd voor een kindje”.
Mijn vrouw en ik hebben het geluk ouders te zijn geworden van twee – inmiddels jongvolwassen – kinderen. Hoe anders verging het de stille jongen uit de omgeving van Arnhem die een paar jaar geleden twee weken lang ons huis opknapte. Terwijl zijn collega aankondigde vader te worden, verhuisde hij met zijn vrouw uit het dorp waar het stel was opgegroeid. Het echtpaar kon geen kinderen krijgen en werd hierop aangekeken, want ongetwijfeld was dit een straf van god.
* De tekst van dit chanson kan men lezen via genius. Een fragment kan beluisteren via deezer en chartsinfrance. Het komt van de CD Rumeurs uit 2009.
