Oorlog

Wat is de oorlog precies
en ijverig
en vindingrijk
vanaf de vroege morgen
wekt hij sirenes
en stuurt ambulances
naar allerlei plaatsen
slingert lijken de lucht in
rolt brancards naar gewonden
roept regen op in de ogen van moeders
graaft in de grond
haalt veel dingen
onder het puin vandaan
glanzende harde dingen
en bleke dingen die nog kloppen (…)
zaait mijnen in akkers
oogst gaten en bubbels
drijft families het land uit (…)

Uit De oorlog doet zijn best van Dunya Mikhail

Waarom slaat de schrik om het hart bij televisiebeelden van mensen die meer dan vijftien uur moeten wachten voor zij de grens tussen Oekraïne en Polen kunnen passeren? Misschien wel omdat zij niet als vluchtelingen ogen. Je had hen bij wijze van spreken ook bij jou in de buurt kunnen tegenkomen. Ze verlieten steden die ook in West-Europa zouden kunnen liggen. Wat wist je van Oekraïne? Ooit dacht ik dat dit land ten oosten van Rusland lag. De hoofdstad Kiev telt ongeveer evenveel inwoners als de zes grootste steden van Nederland bij elkaar. Málaga – slechts drie uurtjes vliegen van Schiphol – ligt verder van Amsterdam dan Kiev.

De genocide in Srebrenica (1995), waarbij Nederland via Dutchbat rechtstreeks was betrokken, maakt dat de Joegoslavische burgeroorlog (1991-2001) nog altijd gemoederen bezighoudt. Bij de invasie van Rusland in Oekraïne gaat het niet om etnische conflicten maar om andere belangen. Draait het echter uit op geweld, dan gaat het altijd mis. Elke oorlog is anders, maar geen enkele oorlog eindigt wanneer de vrede wordt getekend. “De eerste dode in elke oorlog is het gezond verstand”, zei ooit cabaretier Wim Kan (1911-1983). Ons focus richt zich op de agressor en onze boosheid op de gewelddadigheden. We bewonderen de strijdlust van het Oekraïense leger en de heldendaden waartoe soldaten in staat zijn. Mijn gedachten gaan echter naar hen die zijn gevlucht én eveneens naar al degenen die niet kúnnen vluchten en nu in doodsangst leven.

‘Elke oorlog is anders, maar geen enkele oorlog eindigt wanneer de vrede wordt getekend’

In december 1979 stuurde de Sovjetunie troepen naar Afghanistan. De oorlog aldaar duurde ruim negen jaar, meer dan een half miljoen soldaten vochten hier mee, ruim vijftienduizend van hen sneuvelden. Een opvallende overeenkomst met de huidige invasie is de inzet van jonge jongens die in eerste instantie dachten dat ze meededen aan een militaire oefening. Velen voelden zich misleid toen zij naar Afghanistan werden gevlogen en later in de steek gelaten omdat de oorlog in de doofpot werd gestopt. De Wit-Russische auteur Svetlana Alexijevitsj (1948), die in 2015 de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg, wijdde aan hen het zeer indringende boek Zinkjongens. Lees de eerste pagina’s en dan besef je dat deze jonge soldaten niet alleen oorlogsmisdaden begingen maar vaak ook oorlogsslachtoffers waren.

In 1991, hetzelfde jaar waarin de Joegoslavische burgeroorlog begon, riep het Oekraïense parlement de onafhankelijkheid uit. In 1994 werd de soevereiniteit van Oekraïne erkend door onder meer Rusland. Veel families wonen in beide landen. Wie weet vechten familieleden nu tegen elkaar. Jean Ferrat (1930-2010) maakte in 1966 een lied over de twee zonen van Maria, die in de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) tegenover elkaar stonden: één van hen schoot zijn broer dood en pleegde hierna zelfmoord. Het chanson eindigt met de woorden: ‘Wanneer je met Maria over de oorlog praat en het woord vrijheid in de mond neemt, laat zij jou het graf zien, waar haar zonen zijn begraven.’ Oorlogskerkhoven vertellen de waarheid en zouden het gezond verstand weer tot leven moeten wekken.