Ik moet acht of negen jaar zijn geweest, het was Goede Vrijdag en op die middag ging ik met moeder naar de kapel op hetzelfde Heyendaal-terrein in Nijmegen waar ook het Radboud ziekenhuis is gevestigd. Jezus was om drie uur – en in mijn beleving was dat toen exact drie uur en geen vijf voor of vijf over drie – aan het kruis overleden en dat werd toen herdacht. Conform de katholieke traditie, waarin ik ben opgegroeid, wordt op Goede Vrijdag stilgestaan bij de kruisweg: deze verbeeldt in veertien staties de lijdensweg van Jezus. In mijn levendige fantasie zag ik zijn bebloede gelaat maar ook toen al kon ik erg slecht tegen bloed en dus verplaatste ik mijn gedachten naar een ander gedenkwaardig gebeuren: direct na de laatste snik van Jezus scheurde er elders – waar en waarom wist ik niet – een gordijn; pas later begreep ik dat het om het voorhang van een tempel ging maar wat dat precies is hoop ik ooit nog eens te horen.

Tegenover het gebouw met de kapel bevindt zich tegenwoordig de prekliniek waar ik tien jaar later geneeskunde ging studeren. In de puberteit nam ik niet zonder pijn afstand van het Rooms-katholieke geloof, maar de kruisweg had zich voor eens en altijd in mijn kop genesteld. Dat was mede te danken aan de Nijmeegse kunstenaar Ted Felen, die tekenleraar was op de middelbare school en van wie wij om de week met vetkrijtjes een kruiswegstatie moesten tekenen; in het beste geval werd deze met een stimulerende 10+ of zelfs een 10 1/2 beloond. Ofschoon vader kinderarts was, was het geenszins vanzelfsprekend dat ik in zijn voetsporen zou treden. Kunst, muziek en literatuur lonkten eveneens. Wat wél vanzelfsprekend was, is dat het in geneeskunde om lijden gaat (overigens ook in veel goede kunst, muziek en literatuur); daarin lag mijn motivatie.

Als gastconservator heb ik de laatste maanden samen met conservator Wouter Prins voor het Museum voor Religieuze Kunst te Uden onder de titel “Weg van de Passie, staties die fascineren en provoceren” een expositie samengesteld over de kruisweg als metafoor voor menselijk lijden; deze inspireert nog altijd eigentijdse kunstenaars, musici, dichters, filmers en striptekenaars. Ik had hier graag artsen aan toegevoegd, maar vreemd genoeg lijkt lijden in de medische branche pas een relevant thema te worden wanneer dit ondraaglijk en uitzichtloos wordt. Dan wordt lijden niet alleen voor patiënten maar ook voor dokters echt beroerd. Ik kan mij niet herinneren ooit een bijscholing te hebben gevolgd waarin expliciet over lijden werd gesproken. Toen ik in het kader van een vernieuwde NHG-richtlijn een vraag stelde over wat het betekent om zonder klachten een medisch etiket opgelegd te krijgen werd ik weggehoond. Voor “lijden” lijkt nauwelijks of geen plaats in een geneeskunde.

Vermoedelijk komt dat omdat geneeskunde zich steeds meer wil profileren als medische wetenschap. Lijden blijkt namelijk binnen een wetenschappelijke context een verdomd lastig hanteerbaar begrip. Om minstens twee redenen laat een fenomeen als lijden zich niet indammen in een dergelijk medisch kader: 1/ de mate van lijden kan niet worden geobjectiveerd laat staan gekwantificeerd, en 2/ het fenomeen lijden heeft ook niet-medische kanten. Dat lijden een scharnierfunctie zou kunnen hebben in het contact tussen arts en patiënt lijkt eerder een na- dan voordeel. Eindexamenkandidaten die dit jaar in Utrecht geneeskunde willen gaan studeren en hun studiekeuze schriftelijk moeten motiveren moesten allerlei vragen beantwoorden, maar het fenomeen lijden kreeg hierin geen plaats.

Voordat ik aan deze blog begon had ik als titel ‘Aanklacht’ in mijn gedachten. Ik heb mijzelf echter teruggefloten. Ik wil en mag u, uw collegae en iedereen die in de (para)medische sector werkt geen verwijt maken. We zitten met allen op een boot waarvan wij de koers niet zelf bepalen. De wijze waarop de geneeskunde zich heeft ontwikkeld tot medische wetenschap heeft onmiskenbare voordelen. Verder begrijp ik goed dat u uw handen vol heeft aan uw werkzaamheden. Waar ik wel moeite mee heb is dat er in de medische branche bijna een taboe op lijden lijkt te ontstaan. Mocht de kruisweg als metafoor voor lijden u niet aanspreken, lees dan in deze lijdenstijd het boek De dood van Ivan Iljitsj van Lev Tolstoj of het gedicht naast deze blog.

Download hier de bundel van de expositie Weg van de Passie, staties die fascineren en provoceren.

Meer informatie over de expositie vindt u hier.