Voor de politierechter
Zij hadden in de wachtkamer van willekeurig welke huisartspraktijk kunnen zitten. De adolescent met een depressieve moeder, de vrouw met verslavingsproblematiek, de man die herstelt van een heupoperatie en de ondoorgrondelijke zeventiger. En zoals dat eveneens bij elke huisarts kan gebeuren, komt iemand met psychiatrische problematiek niet opdagen. Na elkaar komen ze – de één meer gespannen dan de ander – binnen en nemen plaats. Nú gaat het gebeuren!
Deze mensen verschijnen echter niet voor een dokter maar voor een politierechter. Zij zien geen witte jassen maar zwarte toga’s. Ik zit als belangstellende achter in de zaal en volg de zittingen zoals een medisch student onopvallend een spreekuur bijwoont en observeert wat er gebeurt. Links van de rechter zit de officier van justitie en rechts de griffier. Een paar rijen voor mij maakt een journalist aantekeningen. Nee, een rechtbank – bizar woord! – vertoont geen gelijkenis met een spreekkamer. Daarentegen onderscheiden de verdachten zich niet van patiënten die bij u of mij komen.
Geen witte jassen, maar zwarte toga’s
Mijn beeld van de Nederlandse rechtstaat is niet echt rooskleurig en ik heb recht van spreken: zesmaal heb ik met een rechter te maken gehad. Daar zat overigens geen politierechter bij. In mijn huisartspraktijk zaten rechters en criminelen. Ik werkte samen met specialisten, waarvan er één is vermoord en een ander bij een moord betrokken zou zijn geweest. De medische en juridische wereld zijn strikt genomen van elkaar gescheiden maar wanneer het om mensen gaat – en daar gaat het om – lopen ze dwars door elkaar heen.
De adolescent, verslaafde dame, geopereerde heer en moeilijk te peilen oudere man zijn geen patiënten maar verdachten en zouden dus allemaal iets op hun kerfstok kunnen hebben. Net als een dokter stelt de rechter vragen en onderzoekt wat er gaande is. De uitspraak die hierna volgt kan vergeleken worden met de diagnose en de straf met de therapie. Hopelijk leren verdachten die schuldig worden bevonden van deze straf. Ze worden bijgestaan door een advocaat die door de rechter consequent ‘raadsman’ of ‘raadsvrouw’ worden genoemd. Zo voelde ik mij als huisarts ook.
De uitspraak is als een diagnose en de straf een therapie
De rechter toont zich zeer betrokken en heeft per verdachte meer tijd dan de gemiddelde dokter voor de gemiddelde patiënt. Op meerdere momenten van de zitting krijgt de verdachte het woord. Er wordt goed naar hem of haar geluisterd. De delicten worden ingebed in een verhaal en naarmate elk verhaal wordt ingekleurd, vergeet ik welke vermeende misstap ieder zou hebben begaan en gaat elke verdachte lijken op mensen zoals u en ik. In mijn puberteit heb ik ook weleens wat in een winkel gestolen maar gelukkig ben ik niet betrapt.
Mijn negatieve beeld van de Nederlandse rechtstaat is iets minder negatief geworden. In de natuur bestaat geen rechtvaardigheid. Dat is een speeltje dat door mensen is uitgevonden. Een bezoekje aan een rechtbank kost geen cent. Het is alsof je door een venster van een ander huis naar binnen kijkt om te ontdekken dat elk interieur anders is terwijl de bewoners in wezen weinig verschillen van degenen in andere huizen.
Tussen twee zittingen merkt de officier van justitie op: “Een goede rechter en officier van justitie moeten een beetje naïef zijn: je wil geloven dat het verhaal van de verdachte ook de waarheid is.” Een tip voor dokters? Leven valt gemakkelijker wanneer je niet te veel aan mensen twijfelt. “Ik hoop u nooit meer terug te zien”, kreeg elke schuldig bevonden verdachte te horen uit de mond van de rechter. Zelden klonken deze woorden zo welgemeend positief.
