Heilige koeien met menselijke trekjes

De auto’s van Olaf Mooij zijn veel meer dan vervoersmiddelen of statussymbolenop wielen, het zijn ‘levende wezens’ met een onderbewustzijn en een persoonlijkheid. In de tentoonstelling Autopia in museum De Domijnen stelt de Rotterdamse kunstenaar, zelf autogek, ook de minder positieve kanten aan de kaak.

_{Tekst: Edo Dijksterhuis | Beeld: Rob Nijpels. Met uitzondering van onderstaande foto, die is van Gé Hirdes}

In 2021 raakten ruim 430 duizend mensen betrokken bij een verkeersongeluk. Ongeveer een derde van hen belandde op de spoedeisende hulp, voor 582 personen was het te laat (bron: CBS). Ondanks dat forse aantal zijn verkeersslachtoffers behoorlijk onzichtbaar in het dagelijks leven. Museum De Domijnen in Sittard, thuisbasis van Nederlands enige autoproducent VDL Nedcar, brengt daar verandering in. De ‘Fontein van Tranen’ die daar nu te zien is, is een monument ter herinnering aan alle mensen die het leven lieten op de weg.

Het is opmerkelijk dat er in heel Nederland tot nu toe niet zo’n gedenkplek was. Maar het is misschien nog opmerkelijker dat Olaf Mooij (1958) de maker is van de Fontein van Tranen. De Rotterdamse kunstenaar staat bekend als een absolute autogek. Zijn relatie met de gemotoriseerde vierwieler gaat verder dan de gebruikelijke aanbidding van de ‘heilige koe’. Bij Mooij is sprake van verregaande identificatie en zelfs vereenzelviging met de auto. Maar dat staat een kritische houding niet in de weg.

De automobielpsychologie wordt uitvergroot tot absurde proporties

Mooij begon zijn carrière als maker van pop art-achtige kunst. Hij bouwde sculpturen van consumptiegoederen, liefst van felgekleurd kunststof. Totdat hij zich realiseerde dat we met weinig spullen zo’n diepe band voelen als met de auto. We vertroetelen onze auto’s met een premium wasbeurt of een paar litertje superbenzine, geven ze koosnaampjes en spenderen er, als forenzen op de lange afstand, vaak meer tijd mee dan met onze partners. Niet zo vreemd dus dat veel mensen de auto ervaren als verlengstuk van hun huiskamer en een afspiegeling van wie ze zijn. De auto is statussymbool, volwassenenspeeltje, vrijheidsstrijder en fetisjobject ineen.

Met een hanenkam

Liefhebbers praten over ‘de neus’ en ‘het gezicht’ van hun auto als ze het hebben over de vorm van de grill en de stand van de koplampen. Mooij gaat met zijn Hair Car Series nog een stapje verder in het toedichten van persoonlijkheden aan auto’s. Bij de ingang van de tentoonstelling staat een muisgrijze mini met een sluike pruik van even grijs haar. Het is een ouwe rocker die nodig eens naar de kapper moet, in het gezelschap van schaalmodellen met een hanenkam, een vetkuif en slierterige dreads.

Behalve met de vormgeving van hun vervoersmiddel onderscheiden veel trotse autobezitters zich met een geluidsinstallatie. Stevige boxen in de hoedenplank en een woofer in de achterbak versterken het gevoel in een rijdende cocon te zitten, los van alles en iedereen, onderweg naar de horizon: born to be wild! Soms draaien ze het raampje open om de rest van de mensheid te laten meegenieten van hun in decibellen gevatte vrijheidsroes.

Ook dit aspect van de automobiel-psychologie wordt door Mooij uitvergroot tot absurde proporties. Zijn DJ Mobiles zijn dansclubs op wielen, met versterkers zo groot als scheepshoorns die met gemak een middelgrote parkeerplaats in beweging kunnen krijgen.

Op een bepaald moment in Mooijs artistieke ontwikkeling zijn de auto’s geëvolueerd van hoogwaardige gebruiksvoorwerpen tot ‘levende wezens’. Zijn Brain Car is daar het beste voorbeeld van. Het is een enorme Amerikaanse slee waarvan het achterste deel is vervangen door een brein ter grootte van een iglo. Als de wagen overdag rondrijdt, maakt hij filmopnames; als hij ’s avonds ‘gaat slapen’, worden beeldenflarden van de reis in gemixte vorm van binnenuit geprojecteerd op de hersenen. Deze auto heeft niet alleen een onderbewustzijn, maar droomt zelfs.

Als dat mogelijk is, kan alles, inclusief reproductie. Mooijs ‘Museum van Cargeologie’, dat gehuisvest is in een gestroomlijnde, uiteraard mobiele, aanhanger, oogt als een ouderwets rariteitenkabinet dat gewijd is aan de levenscyclus van de auto. Op de planken staan ‘Volkswagenfoetussen’ op sterk water en reageerbuisjes bevatten resten van de hardware die gewoonlijk onder de motorkap te vinden is. Tekstbordjes reppen van vindplaatsen en tijdperken, precies zoals we gewend zijn van natuurhistorische musea.

Ledenvoordeel: op vertoon van het artikel over Autopia in het magazine Arts en Auto van januari 2023 (7 januari op de mat) krijgt u 3 euro korting op de catalogus

Ondanks al hun menselijke trekjes zijn Mooijs auto’s nauwer verwant met reptielen dan met warmbloedige zoogdieren. Zo laat hij een Kever uit een reusachtig ei kruipen en heeft een Trabant als een slang zijn huid afgeworpen – de koplampen zijn nog duidelijk herkenbaar in het leerachtige omhulsel. 

Mooijs vierwielers zijn eerder gevaarlijk wild, dan trouw huisdier. Onschuldig zijn ze allerminst. Personenauto’s en vrachtverkeer zijn in Nederland verantwoordelijk voor 21 procent van alle CO2-uitstoot (bron: CBS) en zorgen, zeker in de buurt van snelwegen waar banden snel slijten, voor een verhoogde concentratie microplastics in de lucht. Mensen met astma of andere ademhalingsproblemen hebben daar veel last van en het aantal indirecte verkeersdoden door luchtverontreiniging is een veelvoud van de bijna 600 die jaarlijks een crash niet overleven.

Er hangt dan ook een onheilspellende sfeer rond de Mooijs kapel van drie geabstraheerde afgietsels van Kever-carrosserieën, met glas-in-loodraampjes gemaakt van achterlichtjes. Middenin de wigwam-achtige structuur staat een grote glazen cilinder gevuld met olie waar bedrading in drijft; het ‘zenuwstel’ van de auto, dat in overdrachtelijke zin is op te vatten als het altaar van het gemotoriseerde vervoer waar de nodige offers worden gebracht. Het heeft iets sacraals maar de titel, Temple of Doom, waarschuwt ons dat het hier gaat om een cult met gevaarlijke trekjes.

Zijn vierwielers zijn eerder gevaarlijk wild dan een trouw huisdier

Zelf anticipeert de kunstenaar al op een Apocalyps door klimaatverandering. Hij bouwde De Koets om aan de ellende te ontkomen. Het gevaarte ziet eruit als een enorme ton op ouderwets gespaakte wielen. Het interieur is geheel opgetrokken uit gerecycled materiaal. Hier kan de solovluchter schuilen; in geval van overstroming drijft de houten capsule gewoon mee met het water.

Erg comfortabel is het niet en slapen kan niet anders dan zittend in een stoel. Maar met primitieve zendapparatuur kan contact worden gelegd met eventuele andere overlevenden om het bestaan opnieuw elders op te bouwen. De ironie van dit werk is dat De Koets wordt voortgedreven door een tractor die rijdt op diesel. Zelfs na een verwoestende ramp die grotendeels op het conto van de auto kan worden geschreven, presenteert deze zich nog steeds als redder in nood. De auto is niet kapot te krijgen.