Bouwer van luchtkastelen

profiel / Elizabeth Holmes van Theranos

In 2014 is ze, net dertig jaar oud, de eerste vrouwelijke selfmade miljardair. Vier jaar later is haar vermogen terug bij nul. Afgelopen november veroordeelde een rechtbank in Californië Elizabeth Holmes, oprichter van biotechbedrijf Theranos, tot een gevangenisstraf van 11 jaar en 3 maanden. Hoe een fobie voor naalden resulteerde in een van de grootste, zakelijke schandalen in de geschiedenis van de Verenigde Staten.

Tien jaar oud is Elizabeth Holmes als iemand haar vraagt wat ze later wil worden. Over het antwoord hoeft ze geen seconde na te denken: “I want to be a billionaire.” Twintig jaar later, in 2014, is het zover. Biotechbedrijf Theranos, voor meer dan de helft haar eigendom, wordt gewaardeerd op 9 miljard dollar. Dit maakt haar, net dertig jaar oud, tot de ‘eerste vrouwelijke selfmade billionaire’ ooit, met een vermogen van bijna 5 miljard.

Vier jaar later, in 2018, wordt Elizabeth Holmes aangeklaagd wegens oplichting van investeerders; is het laboratorium van Theranos op last van de overheid gesloten; wordt het bedrijf zelf opgeheven; en is Holmes’ vermogen terug bij nul. En nog weer vier jaar later, afgelopen november, wordt zij door een rechtbank in Californië veroordeeld tot 11 jaar en 3 maanden gevangenis.

Honderd aandoeningen

Theranos wordt in 2003 door Elizabeth Holmes opgericht in Palo Alto in Silicon Valley, vlak onder San Francisco. De naam is een samentrekking van ‘therapy’ en ‘diagnosis’. Zelf heeft Holmes een fobie voor naalden, en is hierdoor extra gemotiveerd om de wereld te verblijden met een revolutionaire manier van bloedonderzoek.

Een compleet nieuwe door Theranos ontwikkelde technologie gaat het mogelijk maken om met niet meer dan een paar druppels bloed, verkregen met alleen een simpel speldenprikje in een vinger, te testen voor honderden aandoeningen. En dit niet in de kille omgeving van een ziekenhuis of kliniek, maar bij een apotheek of supermarkt om de hoek of zelfs gewoon thuis. Veel prettiger voor patiënten, en ook veel goedkoper.

Hoe dit uiteindelijk resulteert in een van de grootste zakelijke schandalen uit Amerika’s geschiedenis wordt onder meer verteld in Bad Blood, een boek uit 2018 door Wall Street Journal- journalist John Carreyrou, wiens speurwerk in 2015 de val van Theranos inleidde. En vorig jaar nog is het verhaal van Elizabeth Holmes door Disney+ gedramatiseerd, in de sterke tv-serie The Dropout, zo genoemd omdat Elizabeth Holmes in 2004 al, na twee semesters aan Stanford University was gestopt met haar studie Chemical Engineering, om helemaal in zaken te gaan.

Aaneenschakeling van leugens

De aaneenschakeling van leugens en bedrog waarmee Theranos meer dan een decennium lang wist weg te komen, had één rode draad: die nieuwe manier van bloedonderzoek-technologie werkte niet. De leiding bij Theranos – Elizabeth Holmes – voorop, wist dit drommels goed, maar deed er tegelijk alles aan om de buitenwacht te misleiden. Investeerders werd gouden bergen beloofd. Toezichthouders werden om de tuin geleid, bijvoorbeeld bij inspecties van Theranos’ laboratoria. De eigen raad van commissarissen werd voorgelogen. En drogisterijketen Walgreens en supermarktketen Safeway, die met Theranos in zee gingen om in hun winkels bloedafname te gaan doen, werden opgezadeld met een aanbod van tests waaraan van alles niet deugde.

Die paar druppels bloed, in plaats van die ouderwetse buisjes vol, bleken te weinig om alle beloofde tests mee te doen. Dus werden die druppels stiekem verdund, ook al ging dit onvermijdelijk ten koste van de betrouwbaarheid van de uitkomsten. Bovendien werd een deel van de bloedmonsters niet getest met Theranos’ eigen nieuwe machines, maar – al even stiekem – in bestaande apparatuur van traditionele fabrikanten zoals Siemens.

De opkomst en ondergang van Theranos is veel in verband gebracht met de ‘cultuur van Silicon Valley’, waar het doen van voorbarige beloftes heel gewoon is en waar potentiële investeerder steeds hijgerig op zoek zijn naar een ‘nieuwe Google’ of ‘nieuwe Apple’. Ook Theranos speelde hier nadrukkelijk op in, tot en met de zwarte coltruien die Elizabeth Holmes ging dragen om maar zo veel mogelijk op Steve Jobs te lijken.

Voedingsbodem luchtkasteel

Maar Silicon Valley was niet de enige vruchtbare voedingsbodem waarop een luchtkasteel als Theranos kon verrijzen. Een tweede was Amerika’s ‘health care industry’ zelf. Die is veel duurder en inefficiënter dan de gezondheidszorg in West-Europa. Beloftes om de zorg in Amerika te ‘transformeren’ en patiëntvriendelijker en goedkoper te maken, vinden hierdoor vanzelf een welwillend gehoor. Een van de redenen waarom Safeway-ceo Steve Burd zo graag, en zo goedgelovig, met Theranos in zee ging, was dat hij vreesde dat de zorgkosten voor zijn eigen personeel zijn bedrijf op een kwade dag failliet zouden doen gaan.

Ook binnen de zorg zelf geldt dat kostenvraagstuk als een groot issue, en ook de bestuurlijke top van gerenommeerde instituten als Stanford Hospital, Harvard Medical School en Cleveland Clinic bleek niet bestand tegen de boodschap van Elizabeth Holmes. Met haar blonde haar en blauwe ogen, en met een uniek talent om dingen te verkopen (vooral aan al wat oudere mannen in invloedrijke posities) wist ze hen moeiteloos voor haar kar te spannen.

Het was ook niet de zorgsector zelf die het corrigerend vermogen opbracht waarmee het bedrog van Theranos kon worden blootgelegd. Dit gebeurde door de media, The Wall Street Journal voorop (nadat diezelfde media eerst zelf een tijdlang waren meegegaan in de hype rond Theranos). En het gebeurde door regelgevers en toezichthouders van de federale overheid, in dit geval de Centers for Medicare and Medicaid Services.

Steunbetuigingen

Die ruim elf jaar gevangenisstraf krijgt Elizabeth Holmes voor het misleiden van haar investeerders, die in totaal bijna een miljard dollar in Theranos staken. Een veroordeling voor het bedriegen van geteste patiënten kwam er niet. Hun aantal was nog relatief klein toen de bom barstte en blijvende schade is niet aangetoond. Het ging vooral om vals-positieve uitkomsten.

Tot komend voorjaar blijft Holmes op vrije voeten, op dit moment zwanger van een tweede kind. Er komt ook nog een hoger beroep en als zij eenmaal in de gevangenis belandt, zal dat in een laag beveiligde inrichting zijn, omdat ze nog zonder strafblad was en haar misdrijf niet-gewelddadig.

Niet iedereen is overtuigd van de kwaadheid van haar bedoelingen. De rechtbank ontving meer dan honderd steunbetuigingen voor Holmes, van onder meer een aantal hoogleraren van Stanford University en van senator Cory Booker uit New Jersey, lid van de Democratische Partij en potentieel toekomstig presidentskandidaat.

Natuurlijk, was de strekking van hun pleidooien, heeft Elizabeth Holmes fouten gemaakt, en onder druk van omstandigheden grenzen overschreden. Maar dit doet niets af aan haar initiële missie: het helpen realiseren van een betere gezondheidszorg, iets wat Amerika heel hard nodig heeft.

Nobele intenties, maar het spoor kwijt in de uitvoering. Dat kan gebeuren. Maar of dit ook voor Elizabeth Holmes opgaat, dat blijft een vraag.

Delen