Het effect van wantrouwen

De belangrijke hoeksteen van de relatie tussen zorgverlener en de patiënt is vertrouwen. Om die reden vertellen patiënten, maar ook hun familie, dingen aan de arts en verpleegkundige die ze alleen maar vertellen omdat ze vertrouwen hebben. Ook vertrouwen ze erop dat de arts en verpleegkundige kennis van zaken hebben en het beste voor hen doet.

Altijd was ik enigszins verbaasd, maar aangenaam verbaasd, dat de familie mij geloofde wanneer ik bijvoorbeeld moest zeggen dat de hersenschade van de patiënt onherstelbaar was en niet compatibel met overleven. En dat terwijl de patiënt zo op het oog rustig slapend ademde met een buisje in zijn keel, waarbij alleen het geluid van de beademingsmachine verraadde dat het de machine was die de lucht in de patiënt blies. En niet de patiënt die gewoon zelf ademde. Maar dat valt vooral de expert op.

Bij dat vertrouwen hoort ook dat de artsen en verpleegkundigen vragen beantwoorden, uitleg geven en gewoon eerlijk zijn. Uit de antwoorden moet ook blijken dat de arts en verpleegkundige weten waarover ze het hebben. Als er een fout is gemaakt, of iets minder goed is verlopen dan had gekund, moet dat eerlijk verteld worden en mijn ervaring is dat vrijwel altijd dát juist het vertrouwen bevorderde. Maar wanneer er één keer opzichtig wordt gelogen of uitkomt dat er gesjoemeld is met wat er echt gebeurd is, dan is het vertrouwen kapot. En in de regel komt dat dan niet meer goed. Wanneer het wantrouwen er eenmaal is, gaan patiënten en familie vervolgens ook overal wat achter zoeken. Ook achter de meest normale zaken. Het lijkt dan net of ze overal een complot in zien.

Bij vertrouwen hoort ook dat de artsen en verpleegkundigen vragen beantwoorden, uitleg geven en gewoon eerlijk zijn

Nu is dat vertrouwen de basis van heel veel zaken in onze maatschappij. Misschien realiseert u het zich niet, maar ons hele betalingssysteem is daarop gebaseerd. U vertrouwt erop dat een op zichzelf niet zo waardevol bedrukt papiertje overal erkend wordt als hebbende een overmatige waarde. Ook door iemand die u helemaal niet kent. U geeft zelfs uw geld weg aan de bank of laat uw salaris de bank toekomen, die vervolgens eigenaar is van uw geld, alleen maar onder de belofte dat ze u dat geld zullen geven als u erom vraagt.

Vertrouwen in onze bestuurders, regering en politici is ook noodzakelijk wil de parlementaire democratie kunnen functioneren. Vertrouwen in deskundigheid, integriteit, het beste met ons voor hebben en niet bedriegen. Ofschoon we er niet aan denken op dit moment, gaan we in het najaar weer filosoferen over Covid-vaccinaties en eventueel andere maatregelen. Dan is vertrouwen in de overheid, zowel wat betreft hun bedoelingen, integriteit als kennis cruciaal. Het kan u niet ontgaan zijn dat dit momenteel op allerlei fronten compleet misgaat en ik maak mij toenemend zorgen over het verlies van vertrouwen in de overheid.

Nu maken de regering en de Tweede Kamer het ons ook niet makkelijk om vertrouwen te hebben. Wanneer drie vooraanstaande hoogleraren staatsrecht in een brief het schenden van de grondwet constateren, en het parlement met regering trekken zich er niets van aan – een senator noemt het zelfs een waterpistooltje – dan bekruipt de gemiddelde burger toch een gevoel van wantrouwen. Over de inhoudelijke kennis schreef ik al eerder.

Vertrouwen in onze bestuurders, regering en politici is ook noodzakelijk wil de parlementaire democratie kunnen functioneren

Bij integer gedrag hoort het erkennen van fouten, de continue wens te willen leren en verbeteren, niet liegen en een natuurlijke wens om verantwoording af te leggen, met name door het geven van openheid van zaken. Dat laatste is bovendien wettelijk vastgelegd in de WOO. Het botweg negeren van rechterlijke uitspraken om openheid van zaken te geven en de boetes te betalen met gemeenschapsgeld, getuigt van brutaliteit. Maar het gebeurt, door een overheid die inmiddels al een aardig trackrecord heeft van het overtreden van de wet en het niet nakomen van afspraken.

Ik herinner mij een vrouw, wier man op de intensive care lag na een ernstige complicatie, die voortdurend ruzie maakte met zowel de verpleegkundigen als de artsen. Na vele gesprekken was ook het staflid intensive care ten einde raad. De vrouw was enorm wantrouwig, wilde niets geloven, dacht dat verpleegkundigen hun werk niet goed deden. Op piepjes werd niet snel genoeg gereageerd, haar man had pijn en vrijwel alles gebeurde – volgens haar – verkeerd. De problemen cumuleerden en sommige verpleegkundigen en artsen begonnen zich vervelend en ook wel onzeker te voelen, wanneer de vrouw op bezoek was. Toen de problemen niet meer op de gebruikelijke wijze oplosbaar leken, werd mij gevraagd in gesprek te gaan met de vrouw.

Haar diepe wantrouwen leidde zelfs tot gedachtes dat wij het niet goed voor hadden met haar man, zo bleek mij uit het eerste gesprek. Ze wantrouwde ook de overdrachten, want daar mocht ze niet bij zijn. Alleen al het luisteren nam veel wantrouwen weg. Na overleg met de direct betrokken artsen en verpleegkundigen heb ik toen de vrouw uitgenodigd gewoon bij alles aanwezig te zijn, zonder zichzelf uit te putten, en met eigen ogen te zien hoe er gewerkt wordt. Deze openheid van zaken gaf haar een totaal andere blik op de behandeling van haar man en ze waardeerde de liefdevolle behandeling van haar man.

Uit dit voorbeeld blijkt het belang van openheid om complotachtige gedachten weg te nemen. Het was dit voorbeeld dat door mijn hoofd schoot bij het nieuws dat de parlementaire enquête naar het coronabeleid er voorlopig niet komt. De coronapandemie was een van de meest ingrijpende gebeurtenissen van de afgelopen decennia, waarbij ontegenzeggelijk ook fouten zijn gemaakt. Daarin staat onze regering overigens niet alleen, maar dat verdient wel een spoedige analyse, niet alleen om van te leren, maar ook om mensen inzicht te geven.

De coronapandemie was een van de meest ingrijpende gebeurtenissen van de afgelopen decennia, waarbij ontegenzeggelijk ook fouten zijn gemaakt

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Iets wat onze bestuurders en verantwoordelijken van de parlementaire democratie wat meer aandacht zouden mogen geven. Net als dat wantrouwen de voedingsbodem is voor complottheorieën. De AIVD verzuimde een laagje dieper te kijken naar een voedingsbodem, toen de dienst repte over de dreigingen tegen de democratische rechtsorde. Dat laagje dieper begint o.a. in het parlement, regeringsgebouw en ‘het Torentje’, maar dat zal wel niet onder de jurisdictie van de AIVD vallen.

Delen