Integriteitstest – wel of niet?

Een arts moet integer zijn. Daarover is iedereen het eens. Maar is het eerlijk om een 18-jarige te onderwerpen aan een integriteitstest die bepaalt of hij of zij wordt toegelaten tot de opleiding? 

Tekst: Richard Hassink | Beeld: Tamar Smit

Naaktfoto’s van een herniapatiënt die circuleren onder ziekenhuispersoneel en een chirurg die met een kleine laserstraal zijn initialen zet op donorlevers. Zomaar twee incidenten die de laatste maanden in het nieuws kwamen – in respectievelijk de VS en Groot-Brittannië – en die iets zeggen over de integriteit van de artsen in kwestie. Of liever gezegd, over het gebrek daaraan. Van artsen verwachten we dat ze integer zijn, stelt Karen Stegers-Jager, coördinator decentrale selectie van het Erasmus MC. “Uit diverse onderzoeken onder artsen blijkt dat professioneel gedrag of integriteit als een zeer belangrijke competentie wordt gezien. Het is zelfs zo dat integriteit in alle lijstjes in de top-3 staat.”

Voor het Erasmus MC is dat ook een van de redenen om bij de selectie van eerstejaarsstudenten geneeskunde de integriteit te willen testen. Toen Stegers’ voorganger, professor Axel Themmen, in december 2016 dat plan naar buiten bracht, deed dat veel stof opwaaien. Het AD, De Telegraaf, Trouw en het NOS Journaal besteedden aandacht aan wat al snel de ‘horkentest’ werd genoemd. Aleid Truijens, columnist van de Volkskrant, typeerde de test als ‘griezelig’ en ‘onrechtvaardig’. Mensen zouden op grond van karaktereigenschappen niet uitgesloten mogen worden.

Stegers-Jager erkent dat het Erasmus MC niet had verwacht dat de ‘lastige-situaties-test’ – de feitelijke benaming van de ‘horkentest’ – tot zo veel ophef zou leiden. “In Engeland en Schotland worden dit soort tests al jaren gebruikt zonder dat daar een haan naar kraait. Misschien dat de door de media geïntroduceerde term ‘horkentest’ weerstand opriep, maar het kan ook zijn dat zo’n integriteitstest gewoon gevoelig ligt binnen onze cultuur.”

Hoe dan ook, het Erasmus MC zette door en nam de test voor het eerst af in februari 2017. Stegers-Jager vertelt dat de test nog geen rol heeft gespeeld bij de selectie. “We onderzoeken eerst de voorspellende waarde ervan. Blijkt de test in dat opzicht niet betrouwbaar, dan zien wij er in de toekomst van af. Mocht het onderzoek de voorspellende waarde bevestigen, dan nemen we de test op zijn vroegst in 2020 definitief mee in het selectieproces.”

‘Geneeskunde is een van de weinige academische opleidingen waarbij professioneel gedrag heel erg belangrijk is’

De integriteitstest van het Erasmus MC bestaat uit 31 scenario’s, die dilemma’s beschrijven. Deelnemers moeten de gepastheid beoordelen van verschillende reacties op deze situaties (zie het kader Situatieschets). Stegers-Jager: “Op dit moment bekijken we hoe de mensen die de test vorig jaar hebben gemaakt het op het vlak van integriteit doen in hun eerste jaar.” Dat mensen sociaal-wenselijke antwoorden kunnen geven, daarvan is ze zich bewust. “Daarom vragen we niet wat ze zelf zouden doen, maar wat iemand zou moeten doen. Dit maakt de test minder gevoelig voor sociaal-wenselijke antwoorden.”

Het Universitair Medisch Centrum Groningen maakt bij de toelating tot de opleiding geneeskunde al een paar jaar gebruik van een test die het professionele gedrag van studenten toetst. “Deze test is niet dezelfde als de integriteitstest van het Erasmus MC”, zegt coördinator decentrale selectie Nienke Schripsema, “maar er is wel enige overlap.” Volgens haar is het goed verdedigbaar dat dit instrument wordt ingezet bij de selectie van studenten. “Geneeskunde is een van de weinige academische opleidingen waarbij professioneel gedrag heel erg belangrijk is. Integriteit is daar een onderdeel van.”

Wies Bontje, vijfdejaars geneeskunde in Rotterdam en voorzitter van belangenbehartiger De Geneeskundestudent, ziet dat ook zo. Toch staat de vereniging niet meteen te juichen bij de inzet van een integriteitstest als selectie-instrument. “Wij willen graag dat een patiënt een goede, empathische arts aan zijn bed krijgt, maar het is nog niet bewezen dat zo’n toets hierop selecteert. Verder onderzoek moet dat uitwijzen.”

Leren door observeren

Maar is professioneel gedrag niet iets wat je kunt ontwikkelen tijdens je opleiding? “Jazeker”, zegt Bontje, “als ik naar mezelf kijk, heb ik vooral op dat vlak veel geleerd. Behalve dat er binnen de opleiding specifieke aandacht voor is, leer je het ook door te observeren wat bepaald artsengedrag doet bij patiënten. Je ziet het bijvoorbeeld als een bepaalde opmerking niet goed valt bij een patiënt. Dat neem je weer mee in je eigen gedrag.” Joëlla Bomgaars, zesdejaars geneeskunde in Nijmegen en columnist van studentensite Nultweevier, herkent dat. “Ik kan voor mezelf zeggen dat ik op het gebied van professioneel gedrag flink gegroeid ben. Daarom vind ik het niet eerlijk als een 18-jarige buiten de boot valt als hij of zij slecht scoort op een integriteitstest.”

Karen Stegers-Jager van het Erasmus MC benadrukt dat niemand wordt afgewezen enkel en alleen op basis van een slechte score op de test. “Wel kan het zijn dat we met zo iemand het gesprek aangaan en dat we samen tot de conclusie komen dat geneeskunde voor hem of haar geen geschikte opleiding is. Wat ook kan, is dat diegene wel wordt toegelaten en tijdens de opleiding gemonitord wordt of extra aandacht krijgt.”

‘We worden gedwongen studenten aan de poort te selecteren’

In Groningen kan een slechte score op de test professioneel gedrag er wel al toe leiden dat iemand niet wordt toegelaten, alhoewel ook daar geldt dat het slechts een van de scores is. Schripsema: “We worden als opleidingen gedwongen om onze studenten aan de poort te selecteren. Op zo’n moment kies je toch de mensen die het net iets beter lijken te kunnen. Dat er daardoor talentvolle en geschikte mensen afvallen, is wel treurig, ja.” Mocht straks uit het Rotterdamse onderzoek blijken dat dergelijke tests geen of weinig voorspellende waarde hebben, dan is de kans aanwezig dat het UMCG zijn test schrapt.

Co-assistent Joëlla Bomgaars vindt integriteit voor artsen een belangrijke eigenschap, maar is geen voorstander van een integriteitstest als selectiemiddel. “In mijn ogen zijn die behoorlijk subjectief. In zo’n voorbeeld als met Michelle en Sarah (zie het kader Situatieschets, red.) is het heel erg situatie-afhankelijk. Misschien heeft Michelle de vorige keer de groepsopdracht alleen gemaakt en vindt ze het na een drukke week wel even lekker dat Sarah het gedaan heeft. Dat maakt voor het antwoord nogal uit.” Bovendien is volgens Bomgaars bepaald gedrag soms niet correct, maar wel begrijpelijk. “We kennen allemaal wel de situatie dat een arts aandachtig luistert en rustig blijft als een patiënt onredelijk is en dat die arts daarna in de koffiekamer onder collega’s even stoom afblaast. Dat betekent niet automatisch dat je een slechte arts bent.”

Selectie bij fysiotherapie

De meeste opleidingen fysiotherapie in Nederland hebben een numerus fixus en doen aan decentrale selectie, maar die ziet er bij elke hogeschool weer anders uit. Waar de ene opleiding alleen cognitieve tests doet, combineert de ander dat met een motivatiegesprek en tests op het vlak van communicatieve en sociale vaardigheden. Een integriteitstest staat nergens op het programma. “Het is niet zo dat we dat niet belangrijk vinden voor het beroep van fysiotherapeut”, zegt Jan van Huet van de opleiding fysiotherapie van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, “maar omdat we nog nooit hebben gemerkt dat het daaraan schort bij onze studenten.”

Van Huet vraagt zich sowieso af of zo’n test zinvol is voor 17- en 18-jarigen. “Je hebt dan nog zo veel te leren in het leven.” Hij legt uit dat er tijdens de opleiding veel aandacht is voor professioneel handelen. En ook tijdens stages passeert het vaak de revue. “Ach, soms twijfel ik weleens over een bepaalde student. Maar als ik hem of haar dan met een patiënt bezig zie, lijkt er een knop om te gaan en komt de professional naar boven. Zo mooi om te zien.”

Situatieschets

Een voorbeelditem uit de lastige-situaties-test van het Erasmus MC.

Michelle, Tim en Sarah moeten samen een groepsopdracht maken. Ze maken een afspraak om te bespreken hoe ze de opdracht gaan aanpakken. Tijdens deze afspraak blijkt dat Sarah de opdracht al heeft gemaakt. Sarah vertelt dat ze tijd over had en dat ze het niet erg vindt om haar werk te delen met Michelle en Tim. Tim is wel tevreden met deze afspraak.

  • Geef op een schaal van 1 t/m 6 voor elk van de onderstaande reacties aan hoe gepast ze zouden zijn voor Michelle.
  • Het aanbod van Sarah accepteren omdat dat lekker makkelijk is.
  • Het aanbod van Sarah accepteren omdat het zonde is om dezelfde opdracht twee keer te maken.
  • Sarah bedanken voor het aanbod en voorstellen het werk meer te verdelen.
  • Samen met Tim het werk van Sarah aanvullen om toch een bijdrage aan de opdracht te leveren.

N.B. Dit item behoorde in 2017 niet tot de 31 scenario’s.

 

Delen