Strijders tegen seksisme

Grensoverschrijdend gedrag wordt al wel afgestraft, maar alledaags seksisme blijft een probleem. Kunstenaars Joyce Overheul en Pauline Curnier Jardin bestrijden seksisme in hun werk met ironie en hyperbolen.

Opmerkingen als ‘ben je ongesteld of zo?’, ‘je bent best technisch voor een vrouw’, en ‘je zult er zelf wel om gevraagd hebben’. Het zijn clichés die ook velen in de medische sector bekend in de oren zullen klinken, vooral vrouwen. Uit een enquête van Medisch Contact bleek dat meer dan de helft van alle responderende artsen en genees­­kundestudenten te maken heeft (gehad) met grensoverschrijdend gedrag. In 29 procent van de gevallen zelfs seksueel getint.

Kunstenaar Joyce Overheul (1989) groeide op in een dorp waar gelijkwaardigheid niet vanzelfsprekend is en seksisme geldt als een alledaags kwaad. Ook zij kreeg constant badinerende opmerkingen en zuigende vragen om de oren. Door ze te verwerken in vaantjes gemaakt van kralen – nu te zien in Museum W in Weert – boog ze haar woede hierover om in spot. In de vorm van tuttige handwerkstukjes, de traditioneelste vorm van vrouwelijke expressie die je je maar kunt voorstellen, worden de uitspraken tegeltjeswijsheden van een toxische soort. Gedecoreerd met roosjes en uitgevoerd in weeë kleuren worden de zinnetjes als het ware aan de schandpaal genageld: keiharde kritiek in een zachte verpakking.

Eén superpil

Overheul is zo’n kunstenaar die niet eindeloos zit te prakkiseren over proble­­men maar dingen aanpakt en al makend tot rake, vaak verrassende en soms absurde oplossingen komt. Zoals toen ze griep had en bedacht dat het fijn zou zijn als er een pil was tegen alle kwaaltjes. Vervolgens riep ze mensen via een online advertentie op haar een deel van hun dagelijkse medicatie te sturen. Alle ontvangen poeders en pillen tegen reuma, hoge bloeddruk, depressie en wat al niet gooide ze in een vijzel om er één superpil van te maken. Ze schreef ook een bijsluiter met alle bijwerkingen en gevaren die je doet concluderen: dit medicijn is inderdaad een panacee, wie het slikt gaat gegarandeerd dood en is verlost van alle problemen. Dr. Pill, zoals dit werk heet, was een zijstap van Overheuls gebruikelijke thematiek.

Machtsongelijkheid, vooral tussen mannen en vrouwen, is de belangrijkste drijvende kracht in haar werk. Zo maakte ze op verzoek van de gemeente Utrecht een standbeeld van Truus van Lier, een verzetsstrijder die in 1943 door de Duitsers werd geëxecuteerd. Het eer­betoon is heel realistisch uitgevoerd in monumentaal brons en trekt de genderbalans in de openbare ruimte een beetje recht: van de tachtig standbeelden van beroemde Utrechters zijn er immers maar tien van vrouwen.

Meer hedendaags in vorm en onderwerp zijn de teksten die Overheul ontleent aan YouTube-filmpjes die gemaakt zijn door zogenaamde incels, mannen die geen vriendin kunnen krijgen en hun resulterende vrouwenhaat omzetten in verbaal – en soms ook fysiek – geweld. ‘Ethical dilemma for men, wife gains weight after the kid’ is er een typisch voorbeeld van, dat nu op de wand van Museum W hangt. Maar uitgevoerd in fluffy fluweel is de angel er wel uit. Dezelfde tactiek past Overheul toe op Donald Trump. Ze beeldde de presidentiële pussygrabber af in bijna hallucinante kleuren terwijl dikke krokodillentranen over zijn wangen biggelen.

Een van de grootste werken in Weert is Overheuls Pietà. Traditioneel is dit een afbeelding van Maria met een dode Christus op schoot, maar de kunstenaar heeft de Maagd en de Messias vervangen door Eva die Adam ondersteunt. Eva, die van de verboden vrucht at, is hier niet de schuldige vrouw die verantwoordelijk is voor de verbanning van de mens uit het paradijs. Zij is hier de trooster, de overlever en de sterkere van de twee, die er niet voor terugschrikt de lasten van de wereld op zich te nemen.

Amorfe oerkracht

Ook Pauline Curnier Jardin (1980), die nog tot en met dit voorjaar een tentoonstelling heeft in het Centraal Museum in Utrecht, houdt zich bezig met het afbreken van stereotiepe vrouwbeelden. Zo nam ze een portret van Marilyn Monroe, zo’n beetje de eerste vrouw waar iedereen aan denkt bij het woord ‘seksbom’, en zoomde zodanig in op de details dat van die hyperseksualiteit niets meer overbleef. Met de abstracte, vleeskleurige afdrukken bedekte ze de wanden en het plafond van een gang waardoor Blond Corridor ontstond. Dit is niet meer de pin-up die zich passief laat verslinden door mannenogen, maar een amorfe oerkracht die alles en iedereen opslokt.

De Monroe-gang leidt naar een wand met een luikje dat opengaat zodra je een muntje in een sleuf duwt. De peepshow toont de tekeningen die Curnier Jardin maakte samen met transseksuele seks­werkers uit Colombia, een groep die onderaan de maatschappelijke ladder staat en dagelijks te maken heeft met seksueel geweld, pesterijen en openlijke minachting. Maar in de vrolijke wandschilderingen vieren ze hun leven en identiteit. De kijker mag meegenieten vanachter zijn luikje maar is voor deze keer eens de buitengeslotene.

Erger misschien nog dan gezien en behandeld worden als ondergeschikt lustobject, is het om helemaal niet gezien te worden. Het gebeurt veel vrouwen vanaf een bepaalde leeftijd. Curnier Jardin ageert ertegen met haar Peaux de dame. Het werk bestaat uit lege ‘hulzen’, zoals de huid die op latere leeftijd losser gaat zitten en waar niet tegenop valt te botoxen. De kunstenaar plaatste deze losse vrouwenvellen in een installatie met museumstukken: stoer modernistisch meubilair, een schilderij van een met pijlen doorboorde Sint Sebastiaan en een doek van de surrealist Joop Moesman, die bekendstaat om zijn wellustige naakten. Jardins ‘spookvrouwen’ hebben geen ontzag voor het mannelijk spierballenvertoon en darren er lustig op los.

De wraak is nog zoeter in Qu’un sang impur. Bij de ontmoetingen met een slagersknecht, een postbezorger en een wielrenner gaan de oudere vrouwen in deze video zo overdadig menstrueren dat het bloed hen langs de benen stroomt. De opwinding zoekt een uitweg en slaat om in brute moordzucht. Eenmaal in de gevangenis beleven de vrouwen een collectief, postmenopauzaal orgasme. Dus wat nou: ‘ben je ongesteld of zo?’