Vertekende perceptie

André Rouvoet volg ik graag op Twitter. Vanwege wat hij daar, als voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland, te melden heeft over actuele zorgissues. Maar ook omdat hij niet terugdeinst om daarnaast ook over allerlei andere zaken te tweeten, vaak met scherpte, humor en spontaniteit.

Als iemand met een uitgesproken publiek profiel, als voormalig minister en partijleider, moet je dan wél extra rekening houden met iets waar je trouwens ook als gewone, doorsnee twitteraar steeds tegenaan kunt lopen: heel erg foute reacties. Rouvoet overkwam dit niet lang geleden nadat hij iets kritisch had gezegd over Geert Wilders, wat een tweet uitlokte van iemand die vindt dat mensen als hij daarom ‘allemaal tegen de muur horen’.

Zoiets lijkt alleen maar te bevestigen wat ik regelmatig om mij heen hoor zeggen: dat nu pas, met al die sociale media van tegenwoordig, het ware gezicht van ‘de massa’ naar boven komt. Kijk maar op Facebook, kijk maar op Twitter: wat je daar allemaal kunt lezen, aan onzin maar ook aan schunnigheden, laat voor het eerst goed zien hoe banaal onze ‘doorsnee medemens’ wel niet is. Maar dat is een te snelle conclusie.

Ik moest, bij het lezen van die dreigtweet over André Rouvoet, zijdelings ook terugdenken aan iets dat de ZN-voorzitter zelf niet lang daarvoor tweette, maar dan over een totaal ander onderwerp. Zijn tekst luidde toen: “Ik aarzel een beetje om het te vragen… Maar ben ik echt de enige die nog nooit een aflevering van #bzv heeft gezien…?”

Het antwoord kan ik meteen geven: nee, u bent niet de enige. Ook ik heb nog nooit een aflevering van Boer Zoekt Vrouw gezien. Ook nooit van The voice of Holland trouwens, en zo kan ik nog wel even doorgaan. Maar het gaat mij hierbij niet om mij alléén, maar om al die ruim 13 miljoen Nederlanders die, heb ik maar even opgezocht, op 8 september jongstleden niet hoorden ruim bij die 3,3 miljoen die toen wél naar BZV hebben gekeken.

Natuurlijk was BZV die dag hiermee het best bekeken televisieprogramma, met een ronduit indrukwekkend kijkcijfer. Toch wordt de ware betekenis daarvan heel makkelijk overschat. Want nog steeds een overgrote meerderheid van alle mensen keek die avond naar iets anders, of dééd iets anders. Dat laatste kan natuurlijk van alles zijn: een boek lezen, bezoek ontvangen of brengen, huiswerk maken, hélpen met huiswerk maken, een blog voor Arts en Auto schrijven, een cursus volgen, naar een concert toe, extra vroeg naar bed…

Veel te veel mogelijkheden om op te noemen, en hier zit hem juist de crux: in die enorme versnippering van manieren waarop mensen individueel hun vrije tijd vullen. En in het bijbehorende, veel voorkomende misverstand dat er voor zorgt dat iets dat niet meer is dan een pluraliteit, dus ‘de categorie met het grootste aantal’, onwillekeurig wordt gezien als in feite de echte méérderheid.

Je ziet dit ook wel in politieke analyses, zelfs in de betere media. Als bijvoorbeeld in Frankrijk het Front National van Marine Le Pen een kwart van alle stemmen haalt, dan zegt dit inderdaad best iets over de groeiende steun voor haar partij. Maar het zegt níet, wat dan al snel in één moeite door wordt gesuggereerd, dat hiermee dus ‘Frankrijk’ voor haar heeft gekozen. Waar het vooral iets over zegt, is de grote versnippering van alle overige politieke stromingen, die er voor zorgt dat je met niet meer dan een kwart van alle stemmen tegenwoordig al de grootste kunt zijn. En wat niet wegneemt dat nog steeds een heel grote meerderheid ánders kiest.

Ik vermoed ook, en dan denk ik weer vooral aan voorbeelden als Boer Zoekt Vrouw, dat een hang naar wat je ‘relatieve massaliteit’ zou kunnen noemen, het meest is te vinden onder lager opgeleiden. En dat omgekeerd naarmate mensen hoger zijn opgeleid, hun interesses en bezigheden ook meer gevarieerd en individueel zijn. Vandaar ook dat die vertekening in sociale perceptie structureel in één richting gaat: van onderschatting van het gemiddelde opleidings- en ontwikkelingsniveau van de bevolking anno nu. Want steeds als wij iets zien dat als ‘massaal’ overkomt, op televisie of in de openbare ruimte, is de kans groot dat het hoger opgeleide bevolkingsdeel hierbij statistisch bezien flink ondervertegenwoordigd is.

En er is nog een factor in het spel: de neiging, die we allemaal wel meer of minder hebben, om het ‘niveau’ waarop wij zelf ons eigen leven leiden, méér exclusiviteit toe te schrijven dan met de echte feiten en cijfers strookt. Hoe groot, denkt u zelf, is bijvoorbeeld het percentage van alle volwassen Nederlanders met een voltooide hogere opleiding? (Kijk hier voor het antwoord, en bedenk dat dit percentage onder dertigers en veertigers nog aanzienlijk hoger is dan onder alle volwassenen tezamen.) Of denk aan die uitkomst die je steevast krijgt als je mensen vraagt of ze zelf tevreden zijn met hun leven, of gelukkig. Tegen de 90 procent zal dan antwoorden van wél – maar daar desgevraagd aan toevoegen dat dit natuurlijk heel anders ligt bij veruit de meeste overige mensen.

Wat heeft dit nou met gezondheidszorg te maken? Best veel. Want ook in de zorg wordt nog te veel gedacht en gehandeld vanuit de, door de moderne tijd zwaar achterhaalde, idee dat de ‘doorsnee’ burger, patiënt, verzekerde, nog steeds iemand is van relatief eenvoudige statuur, die je dus ook maar beter als zodanig kunt bejegenen. Het is een thema waarover ik al eerder schreef, zoals hier over de houding van artsen, en hier over hoe soms ziekenhuizen en zorgverzekeraars met ‘de mensen’ menen te moeten communiceren. Maar dit had ik hier nog niet gedaan: proberen te verklaren waaróm die vertekening in perceptie steeds zo hardnekkig voort blijft leven.