Hoe groen is de fietsindustrie?

Fietsen is goed voor mens en milieu, daar is iedereen het wel over eens. Maar hoe duurzaam is de fiets eigenlijk als product? En hoe ontwikkelt de fietsindustrie zich op dit vlak?

Momenteel verlopen productieprocessen in de fietsindustrie bijna volledig ‘lineair’: men haalt spullen uit de grond, gebruikt ze en gooit ze daarna weg. Tot pakweg vijf jaar geleden was er in de fietsindustrie nauwelijks aandacht voor duurzaamheid, vertelt Erik Bronsvoort van Circular Cycling. “Het idee was: wij hebben het duurzame alternatief voor de auto, dus wij hoeven verder niks te doen. Het is een beetje een inconvenient truth: de fiets is fantastisch, maar er zit ook een productieproces achter. Dat wordt weleens vergeten.”

Circulair cycling

Bronsvoort is goed thuis in het thema: met zijn bedrijf adviseert hij fietsfabrikanten op het vlak van verduurzaming. De ingenieur deed de nodige kennis op in de bouwwereld, waar hij projecten uitvoerde om de CO2-voetafdruk van grote bedrijven te verminderen. “Met Circular Cycling proberen we de ideeën van de circulaire economie nu toe te passen in de fietswereld.” Duurzaam is die nog niet echt noemen. De hoeveelheid plastic in verpakkingen is enorm, productie vindt vaak ver van huis plaats en van recycling is weinig sprake, terwijl hoogwaardige basismaterialen zoals aluminium, staal en carbon zeer belastend zijn voor het milieu.

Dat laatste is heel ingewikkeld, zegt Bronsvoort. “Carbon bijvoorbeeld is super high-performance, maar heeft een enorme klimaatimpact en is niet goed te recyclen. Aluminium kun je daarentegen goed recyclen, maar dan moet je het strikt gescheiden inzamelen en genoeg materiaal hebben. Op het moment dat je je frame in de grofvuilbak gooit, komt het op de schroothoop terecht en gaat het waarschijnlijk ergens de goedkoopst mogelijke smelterij in. De kans dat je van een hoogwaardig aluminium frame weer hoogwaardig aluminium smelt, is hierdoor heel klein.”

Het allerbelangrijkst aspect bij het verduurzamen is het ontwerp, aldus Bronsvoort. “Bedrijven maken nu vooral fietsen die mooi zijn op het moment van de verkoop, maar er wordt niet goed nagedacht over de levensduur of recycling. Hier verandering in brengen vraagt heel wat van de industrie. Aan de andere kant is er de laatste paar jaar wel steeds meer bewustwording. Het gaat dan nog wel even duren voor we veranderingen op grote schaal zien, maar het begin is er.”

Plaatsbepaling

Inderdaad vertoont de fietsindustrie steeds meer groene trekjes. Kledingfabrikanten als Agu en Assos experimenteren met wielerkleding van gerecycled plastic, Cannondale werkt al met 100 procent recyclebare verpakkingen en ook Shimano gaat die kant op. Datzelfde geldt voor Trek, dat nadrukkelijk een groen(er) pad bewandelt. Vorig jaar publiceerde het Amerikaanse merk een eerste sustainability report met een analyse van de eigen CO2-voetafdruk.

Het eindoordeel: de jaarlijkse broeikasgasuitstoot bedraagt ongeveer 300 miljoen kilo CO2-equivalent, wat gelijk staat aan de ecologische voetafdruk van 65.000 personenauto’s in een jaar. Het overgrote deel wordt veroorzaakt door productie, met transport en distributie op een verre tweede plek. De cijfers zijn belangrijk, zegt marketingmanager Rudy Bouwmeester. “Zonder plaatsbepaling heb je geen idee waar je staat en wat de mogelijkheden zijn. Nu hebben we onze vier best verkopende fietsen grondig geanalyseerd: wat is de voetafdruk van een enkele fiets, hoe kunnen we die kleiner maken? Van die fietsen verkopen we er een miljoen per jaar, als we daar iets kunnen winnen, heeft dat serieuze impact.”

‘Winnen’ doet Trek bijvoorbeeld door gebruik te maken van gerecyclede materialen (plastic in helmen, bidonhouders en handvatten, aluminium in frames) en hernieuwbare energie. Ook heeft het bedrijf zich ten doel gesteld in 2024 honderd procent afvalvrij te produceren en 75 procent minder door de lucht te verschepen, vertelt Bouwmeester.

Nieuwe fiets

Een heet hangijzer is de e-bike. “Een fantastisch apparaat, omdat het veel mensen in staat stelt om langer te fietsen”, zegt Erik Bronsvoort. “Maar er zijn ook veel mensen die al een goede fiets zonder ‘e’ hebben en nu worden verleid een e-bike te kopen terwijl ze die eigenlijk niet nodig hebben. Een ander nadeel is dat je elektronica installeert op een product dat in principe heel lang mee kan gaan: batterijen gaan gemiddeld een jaar of vijf mee, motoren soms nog korter. De kosten om die onderdelen te vervangen zijn vaak zo hoog dat mensen dat niet de moeite waard vinden en dan een nieuwe fiets kopen.”

Een belangrijke nuance is dat de e-bike niet los kan worden gezien van de auto en het mobiliteitsvraagstuk. Trek becijferde voor de eigen fietsen dat men gemiddeld maar 692 kilometer hoeft te fietsen in plaats van autorijden om een fiets CO2-neutraal te maken. Voor de e-bike ligt dat getal hoger, maar ook die kan CO2-neutraal gemaakt door de auto te laten staan. Het verhaal heeft veel kanten, zegt Bronsvoort. “Als je een e-bike oplaadt met groene stroom en in plaats van de auto gebruikt, dan is het al heel snel goed. Wissel je je oude fiets in voor een e-bike, dan is het per definitie minder. Er is niet één goed antwoord.”

De juiste keuze

De industrie zet stappen, maar het kan nog beter. Daar ligt een grote taak voor de producent. Bronsvoort: “Deze moet verantwoordelijkheid nemen voor producten die kapot of aan het eind van de levensduur zijn. Voor een batterij of frame zou dat betekenen dat deze standaard teruggaat naar de producent en dat die de verwerking regelt.” Maar ook de consument speelt een enorm belangrijke rol, benadrukt Bronsvoort: “Stel eerst de vraag: heb ik dit echt nodig? Kies verder voor kwaliteit, want lang gebruik is altijd het beste, en onderhoud materiaal goed zodat het langer meegaat. Ten slotte: zorg ervoor dat het product na gebruik zo goed mogelijk gerecycled wordt en vraag producenten naar de mogelijkheden. Als we niet laten merken dat we iets anders willen, dan verandert er ook niks.”

Dit is een verkorte versie van een artikel dat eerder is gepubliceerd in het tijdschrift FietsActief