Legaat van ex-cliënt accepteren?

Elke maand laten Annemarie Smilde (senior jurist gezondheidsrecht/teammanagaer bij VvAA rechtsbijstand) en afwisselend Arko Oderwald (medisch filosoof/ethicus bij VUmc) en Lieke van der Scheer (filosoof/ethicus) in Arts en Auto hun licht schijnen op een medisch dilemma. Hieronder kunt u meediscussiëren over hun antwoorden.

Wilt u zelf een dilemma aan dit panel voorleggen? Mail dan naar redactie@artsenauto.nl o.v.v. dilemma. De redactie neemt dan contact met u op.

 

Een psycholoog staat een cliënt bij die niet lang meer te leven heeft. De man zegt dat hij haar een kostbaar legaat wil nalaten, maar de psycholoog doet alsof ze het niet heeft gehoord.

Vanaf de dag dat de cliënt weet dat hij multiple sclerose heeft, staat een psycholoog hem bij. De psycholoog is zeer gesteld op deze cliënt. En dat is wederzijds. Consulten
lopen geregeld uit. Niet alleen het welbevinden van de cliënt komt ter sprake, maar ook hun beider passie: kunst uit de art-decoperiode. De psycholoog realiseert zich dat ze professionele afstand moet bewaren en doet daar veel moeite voor, al is dat niet altijd gemakkelijk. Van tijd tot tijd doet haar cliënt haar een voorstel om samen naar een expositie te gaan, maar dat gaat haar veel te ver en dus slaat ze zo’n voorstel beleefd af.

Na verloop van tijd gaat de gezondheid van de cliënt aanzienlijk achteruit. Artsen constateren kanker. De cliënt wordt steeds meer hulpbehoevend en dreigt in een verpleeghuis te belanden. De psycholoog bezoekt hem thuis voor de consulten. Trots laat de cliënt tijdens een van deze bezoeken zijn vazenverzameling zien. Hij belooft haar er één na te laten. De psycholoog schrikt – al vindt ze het een prachtige vaas – want dit kan haar in de problemen brengen. Het aannemen van cadeaus is tegen de gedragsregels van haar beroepsgroep. Ze doet dus alsof ze de opmerking van de cliënt niet heeft gehoord.

Het behandelen van de cliënt valt haar zwaar, merkt de psycholoog. Professionele distantie bewaren lukt niet meer omdat zich ook een vriendschapsband heeft ontwikkeld. Met pijn in het hart annuleert ze daarom de drie vooruit geplande afspraken met de cliënt. Ze legt hem uit dat ze hem nog wel wil bezoeken, maar niet meer als zorgprofessional. De cliënt begrijpt haar probleem. In het vervolg zullen zij elkaar op de zaterdagochtend ontmoeten, rond koffietijd.

Slechts eenmaal heeft de psycholoog haar ex-cliënt op zaterdagochtend bezocht. Het gaat namelijk ineens snel bergafwaarts met de man. Hij overlijdt een week nadat de behandeling officieel is gestopt. Kort na zijn overlijden ontvangt de psycholoog een brief van de notaris. Daaruit blijkt dat de overleden ex-cliënt haar een kostbare vaas heeft nagelaten. Ze twijfelt. Kan zij het legaat accepteren?

Lieke van der Scheer
filosoof/ethicus

. 

 

Kan de psycholoog het legaat accepteren? De wet BIG is hierover heel duidelijk: nee, het is niet de bedoeling dat een zorgverlener een legaat of – bij leven van de cliënt – een meer dan symbolisch cadeau accepteert als dank voor zorg die hij als professional heeft verricht.

Deze psycholoog is hiervan kennelijk op de hoogte. Ze schrikt als de cliënt belooft haar een van zijn vazen na te laten. Dit kan haar in de problemen brengen realiseert ze zich, omdat het in strijd is met de gedragsregels van haar beroepsgroep. Als ze echter na het overlijden van de man een brief van de notaris ontvangt, twijfelt ze toch of ze het legaat kan accepteren.

Die twijfel is best te begrijpen. Want hoewel het in de Wet BIG staat, kun je je natuurlijk afvragen wat er in dit geval op tegen is deze vaas aan te nemen. De man wilde graag dat zij die vaas zou krijgen, er was geen sprake van misbruik of dwang. En de behandelrelatie was al beëindigd. Ze waren inmiddels vrienden geworden. Dáárom laat hij haar die vaas na.

Soms helpt het om je af te vragen waarom een regel is ontstaan. In dit geval gaat het om bescherming tegen misbruik. Een cliënt is afhankelijk van een zorgverlener. Die af-hankelijkheid van de cliënt – zo is het idee – creëert machtsongelijkheid, die tot misbruik van omstandigheden kan leiden – zoals omkoping of het idee extra te moeten belonen om goed te worden verzorgd. Dat moet worden voorkomen. Daarom mogen professionals soms iets niet wat anderen wel mogen. Op grond van dezelfde argumentatie is het verboden een seksuele/liefdesrelatie aan te gaan met cliënten.

Bestudering van tuchtzaken laat zien dat de beschermingsregel door de rechter zeer streng wordt toegepast. Zelden zien we dat zelfs maar wordt overwogen andere dan professionele principes te laten meewegen. Soms leidt dat er zelfs toe dat iemand die een vriend in zijn laatste levensfase intensief verzorgt een legaat niet mag accepteren omdat hij zo veel voor de zieke heeft gedaan dat hij kan worden beschouwd als professionele hulpverlener. Naar mijn bescheiden mening gaat er hier iets mis. Doel van de beschermingsregel is niet zo veel mogelijk situaties onder de regel te brengen, maar om in het geval van misbruik een richtlijn te hebben op basis waarvan het kan worden veroordeeld.

Annemarie Smilde
Jurist gezondheidsrecht

 

 

Een persoonlijke band met een patiënt of cliënt maakt een zorgverlener kwetsbaar. Ook na beëindiging van de behandelrelatie. De vraag hoe hier als professional mee om te gaan, dient zich in deze casus op verschillende momenten aan.

De beroepsorganisatie voor psychologen, het NIP, maakt de psycholoog alert op de zogenoemde rolintegriteit door hieraan in de beroepscode voor psychologen acht artikelen te besteden. Volgens de code mogen tijdens de behandelrelatie de professionele en niet-professionele rollen niet zodanig worden vermengd dat de psycholoog niet meer in staat kan worden geacht voldoende afstand te bewaren of dat de belangen van de cliënt worden geschaad. Concentreren wij ons op de vraag of de psycholoog het legaat mag aanvaarden, dan moeten we het doen met de gedragsregel dat de psycholoog nalaat in zijn beroepsmatige handelen zijn zakelijke, persoonlijke (en andere) belangen oneigenlijk te bevorderen. Ook is in dit verband de algemene gedragsregel van belang, namelijk dat de psycholoog zich van gedragingen onthoudt waarvan hij weet of kan voorzien dat deze het vertrouwen in de beroepsgroep kunnen schaden.

Voor andere beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg, zoals de psycho- en fysiotherapeut, gelden gedragsregels die expliciet het accepteren van onevenredige beloningen verbieden. Artsen weten al helemaal waar zij aan toe zijn: de arts accepteert geen nalatenschap van de patiënt, wanneer diens wilsuiting is opgesteld tijdens een ziekte, waarbij de arts de patiënt heeft bijgestaan. En aanvaardt geen geschenken tijdens het leven van de patiënt, die in onevenredige verhouding tot de gebruikelijke honorering staan.

De (gezondheidszorg)psy-choloog is net als andere BIG-
geregistreerde zorgprofessionals onderworpen aan de wet, die bepaalt dat zij geen voordeel mogen trekken uit uiterste wilsbeschikkingen, zoals een legaat, als die zijn opgemaakt tijdens de behandeling en de zorgverlener gedurende de ziekte waaraan de patiënt is overleden, bijstand heeft verleend. De enige ruimte, die de wetgever biedt in geval van een legaat, is dat deze mag worden aanvaard voor zover deze strekt tot vergoeding van bewezen diensten.

Deze psycholoog zal het gebruikelijke honorarium hebben ontvangen voor haar diensten. Zij mag het legaat dan ook niet accepteren. Doet zij dat toch, dan kunnen de nabestaanden van haar cliënt dit juridisch laten terugdraaien en haar ook nog tuchtrechtelijk ter verantwoording roepen. Het verweer dat zij geen misbruik heeft gemaakt van haar positie als professional zal de psycholoog niet baten.

 

 

Delen