Niet vluchten maar vechten

Huisarts Luc Verkouteren (57) werkt en woont onder de rook van Tata Steel IJmuiden. Met enige regelmaat verschijnt de geboren en getogen Brabander in de media om zijn zorgen te uiten over de gezondheid van de ruim tweehonderdduizend inwoners van het IJmondgebied. “Als ik had geweten wat ik nu weet, dan was ik hier niet gaan wonen.”

Hoewel zijn geregelde mediaoptredens anders doen vermoeden, hield Luc Verkouteren zich in zijn jeugd niet bezig met milieu of politiek. “Ik maakte me vroeger eigenlijk nergens druk om”, zegt hij. “Ik zat niet in milieuclubs of politieke partijen. Het ging allemaal een beetje langs me heen. En dat terwijl ik in de buurt van Woensdrecht woonde, waar in de jaren tachtig veel te doen was om de kruisraketten die er geplaatst zouden worden. Het was de tijd van ‘Liever een raket in de tuin dan een Rus in de keuken’. Maar al die drukte was aan mij dus niet besteed.”

Hoe anders is dat nu. Verkouteren verschijnt regelmatig in de kranten of op tv om te praten over zijn zorgen om de gezondheid van de inwoners van de IJmond en die van de werknemers van Tata Steel. De huisarts is in de laatste ­jaren tot de overtuiging gekomen dat veel ziekten in de regio voor een belangrijk deel hun oorsprong vinden in wat door de staalfabriek wordt uitgestoten.

Arts en Auto spreekt Verkouteren in zijn huis in Wijk aan Zee, waar hij is gaan wonen omdat het de geboortegrond is van zijn vrouw. In hun tuin zijn de contouren van Tata duidelijk te zien.

Geboren en getogen in een KVP-nest in Roosendaal, vlak bij de grens met België, besloot Verkouteren al op 6-jarige leeftijd dokter te worden. Dit voornemen heeft hij daarna nooit meer losgelaten. Daarbij kreeg hij volop steun van zijn onlangs op 102-jarige leeftijd overleden vader. Hij was echter geen modelleerling en had ook niet het juiste vakkenpakket voor geneeskunde. Toch zette hij door en meldde zich aan voor de studie. Drie keer werd Verkouteren uitgeloot. “Dat was best ontmoedigend, maar ik gaf niet op. Bij de eerste keer kon ik verder nog kiezen uit een militaire opleiding op de Koninklijke Militaire Academie (KMA) in Breda en de Hogere Hotelschool in Maastricht. Bij de laatste werd ik aangenomen. Een fantastische opleiding. Ik leerde er van alles. En natuurlijk een beetje feesten.”

Op 27-jarige leeftijd kon hij eindelijk met geneeskunde beginnen. “Als je drie keer was uitgeloot, werd je de vierde keer automatisch toegelaten. Daarvoor moest ik in het eerste jaar wel de vakken scheikunde en natuurkunde bijspijkeren. Intussen had ik al een appartement en een baan als intercedent. Die heb ik toen allebei opgezegd en ik ben weer een poosje bij mijn ouders gaan wonen.”

De opleiding tot huisarts volgde hij in Amsterdam en als derdejaars huisarts in opleiding kwam hij in IJmuiden terecht. “Ik vind het nog steeds het mooiste beroep dat er bestaat”, zegt hij. “Ik ben een mensenmens en ik hou van alle facetten van de mens. Daarom past het vak bij mij.”

‘Ik ben erg gehecht geraakt aan deze streek en de mensen’

In IJmuiden werd Verkouteren voor het eerst geconfronteerd met gevolgen van industriële vervuiling. “We zien hier meer diabetes, hart- en vaatziekten, luchtwegklachten en bepaalde vormen van kanker. En denk aan de grafietregens van zware metalen en PAK’s (organische stoffen die ontstaan door onvolledige verbranding). Het werd langzaam duidelijk dat er in de omgeving heel wat schadelijke stoffen neerdalen. Ook de RIVM-rapporten van de afgelopen jaren tonen dat aan. Het viel op dat de uitgegeven vergunningen bij een bedrijf als Tata Steel zo ruim zijn, dat ze bij wijze van spreken kunnen uitstoten wat ze willen. Dat heeft mijn vertrouwen in de overheid behoorlijk geschaad. De emissieplafonds voor de uitstoot van lood zijn bijvoorbeeld zo hoog, dat Tata Steel altijd kan zeggen dat ze binnen de vergunning blijft. Toch worden er voor kleine kinderen ongezonde hoeveel­heden lood gevonden in de omgeving dicht bij de fabriek.”

Samen met zijn vrouw heeft Verkouteren twee kinderen, die allebei inmiddels in Utrecht studeren. “Mijn dochter studeert geneeskunde en mijn zoon Global Sustainability Science. We zijn 15 jaar geleden in Wijk aan Zee gaan wonen vanwege de zee en familie. Dat er een staalfabriek stond wisten we, maar we gingen ervan uit dat de overheid je beschermt tegen ziekmakende vervuiling. De overheid heeft namelijk gewoon zorgplicht voor haar burgers als het gaat om een gezonde leefomgeving. Helaas bleek de werkelijkheid anders.”

Verkouteren is van mening dat handhaven nogal complex is. “Bovendien mag Tata Steel vaak zijn eigen cijfers aanleveren. Een beetje zoals de slager die zijn eigen vlees keurt. Er zijn plannen om te vergroenen, mogelijk gesteund door subsidies vanuit de overheid, maar dan nog mag er tot ver na 2040 op basis van fossiele brandstoffen gewerkt worden. Dat vind ik onbegrijpelijk.”

Volgens Verkouteren leeft het idee dat als de overheid niet subsidieert, Tata Steel uit Nederland vertrekt en dat dit een economische ramp zou zijn. Maar dat is natuurlijk onzin, aldus de ­IJmuidense huisarts.

Ondanks alles wil hij niet vertrekken. Verkouteren: “Je kunt vluchten, of je kunt kijken of je er wat aan kan doen: flight or fight. Wij hebben voor het laatste gekozen. Veel mensen hebben niet de mogelijkheid te vertrekken. Moet ik hen dan maar blootgesteld laten aan deze vervuiling? Nee, dat voelt niet goed. Daarbij komt dat ik erg gehecht ben geraakt aan de streek en aan de mensen, maar als ik had geweten wat ik nu weet, was ik hier niet gaan wonen.”

Is er een oplossing mogelijk? Ja, denkt Verkouteren. “De maatschappij moet streven naar een gezond evenwicht met de omgeving en de natuur. Dat is best een opgave, want het gaat in deze wereld vooral om economische groei. Maar om met z’n allen gezond te overleven is het nodig om te zorgen voor een gezond evenwicht. Dat vraagt om moedige ­keuzes. Gezondheid staat volgens iedereen altijd op de eerste plaats, maar helaas handelen we daar lang niet altijd naar.”