Verduurzamen zorg kan niet wachten
Steeds meer jonge zorgprofessionals zetten zich in voor een duurzame toekomst. Ze zijn van mening dat de gezondheidszorg hierin een grote rol kan spelen. Via autonome commissies, verenigd in het platform De Groene Zorg Alliantie, bepleiten zij een acute verduurzaming van de zorg. Werkgroep Zorg 25 is één van de commissies en spreekt namens alle aangesloten partijen van het platform: “De vrijblijvendheid moet eraf, er moet wettelijke regelgeving komen.”
Tekst: Bert Mol
Werkgroep Zorg 2025 bestaat uit verschillende jonge zorgprofessionals, zoals huisartsen, artsen in opleiding en apothekers en houdt zich – net als de andere commissies – bezig met de toekomst van de gezondheidszorg (zie kader). In haar onlangs gepubliceerde visiedocument Green Paper luidt Werkgroep Zorg 2025 de noodklok over de rol die de gezondheidszorg in de klimaatverandering speelt. Ze doet een dringende oproep aan alle partijen in de zorg om ‘nú gezamenlijk bindende afspraken te maken voor een duurzaam zorgsysteem in Nederland’.
De zorg in Nederland is verantwoordelijk voor 7 procent van de totale CO2-uitstoot in ons land. ‘Deze negatieve bijdrage van het gezondheidszorgsysteem aan de leefomgeving strookt niet met het doel gezondheidsbevordering’, stelt de Werkgroep Zorg 2025 in haar Green Paper. ‘Het is in strijd met de Eed van Hippocrates waarin medici zweren de gezondheid te bevorderen en niet te schaden. (…) Juist omdat gezondheid sterk afhankelijk is van de omgeving, moet óók de gezondheidszorg groener.’ De Werkgroep zet vooral in op de urgentie om dat op zeer korte termijn te doen.
‘Juist omdat gezondheid sterk afhankelijk is van de omgeving, moet óók de gezondheidszorg groener’
Anouk van der Schot, als klinisch technoloog verbonden aan het Radboudumc in Nijmegen, is een van de schrijvers van de Green Paper van de Werkgroep. “De gevolgen van de klimaatverandering zijn enorm. Een hittegolf van Moskou tot aan Canada met een enorme oversterfte. Overstromingen over de gehele wereld. Grote problemen door luchtverontreiniging voor mensen met longaandoeningen. Die cijfers komen wel binnen.”
Niet vrijblijvend
De Werkgroep, aldus Van der Schot, pleit voor “gezamenlijke en structurele afspraken voor de gezondheidszorg; afspraken waarvan de vrijblijvendheid af moet en die per definitie bindend zijn.” Ze meldt dat het heel mooi is om te zien dat veel organisaties bezig zijn met duurzame zorg en dat er veel ondersteuning voor initiatieven is, “maar het probleem is zo urgent dat bindende afspraken vereist zijn. In 2030 moet Nederland 55 procent minder CO2 produceren dan in 1990. Tot op heden hebben we daar weinig van gezien. We hebben nog maar acht jaar: we móeten actie ondernemen. De huidige aanpak is niet realistisch. Dat is dan ook precies de reden waarom wij nu deze oproep doen.”
‘Bij de productie van medicijnen nauwelijks gekeken naar de gevolgen voor het milieu’
Wettelijke regelgeving en financieringsmodellen moeten bestuurders in staat stellen duurzame keuzes te maken en deze te integreren in de zorg, vindt zij. “In wet- en regelgeving wordt bij de productie van medicijnen nauwelijks gekeken naar de gevolgen voor het milieu en de reststoffen die vrijkomen. Vooral de financiële kant prevaleert. Verzekeraars spelen daar een belangrijke rol in. Meestal loont het voor hen niet om voor langdurige periodes investeringen te doen. Daar vraagt het klimaat wel om.”
De Werkgroep geeft veel informatie via lezingen, workshops en haar website. Zij pleit voor een dashboard dat de gevolgen van klimaatsverandering voor de gezondheid direct zichtbaar maakt. Als iedereen doordrongen is van wat die gevolgen zijn, zullen bindende maatregelen snel volgen, verwacht Van der Schot. “We zouden, COVID19 indachtig, een Outbreak Management Team moeten formeren om werkelijk werk te maken van verduurzaming van de gezondheidszorg.”
Groene Zorg Alliantie
De Groene Zorg Alliantie is het platform voor groenezorgcommissies in Nederland en richt zich op de toekomst van de gezondheidszorg. Op dit moment doen 22 commissies/werkgroepen mee die door vooral jonge zorgspecialisten op hun eigen vakgebied in het leven zijn geroepen. Iedere commissie voert haar eigen programma, zodat strategie en acties goed binnen de eigen context blijven aansluiten. Het doel van de Groene Zorg Alliantie is kennis te delen, elkaar te inspireren en een vuist te maken richten bestuurders en politiek.
Deelnemers
Naast Werkgroep Zorg 25 en De Klimaatdokter maakt ook de Werkgroep Groene Geneeskunde – de werkgroep van De Jonge Specialisten – deel uit van het platform. Op milieuplatformzorg.nl/acties-activiteiten/groene-zorg-alliantie/ vindt u een introductiedocument waarin alle aangesloten deelnemers worden belicht. Ook interessante publicaties en documenten van commissies zijn hier te downloaden.
Green Deal
Naast de Groene Zorg Alliantie zijn er nog tal van andere organisaties en platforms die zich bezighouden met de footprint van de zorg op het milieu. De bekendste en grootste is de Green Deal Zorg 2.0 met betrokken partijen als ministeries, brancheorganisaties, zorgaanbieders, gemeenten, banken en andere partijen. Ook bijvoorbeeld de FMS, KNMG en DJS maken deel hiervan uit. Waar de Green Deal vooral een ‘organische groei, in toenemende mate vanaf de werkvloer’ ziet voor verduurzaming van de zorg, wijst de Werkgroep Zorg 2025 vooral op de urgentie om dat op zeer korte termijn te doen.
Ouderengeneeskunde
Ook De Klimaatdokter is één van de commissies die aangesloten zijn bij de Groene Zorg Alliantie. De Klimaatdokter wijst vooral zorgverleners binnen de ouderengeneeskunde op verduurzaming van de zorg. Anne Roosendaal, specialist ouderengeneeskunde in opleiding en moeder van twee kleine kinderen, is één van de initiatiefnemers van De Klimaatdokter. “Tijdens een bijeenkomst van klimaatactiegroep Extinction Rebellion realiseerde ik me: het probleem is veel groter, komt veel sneller, we kunnen niet achteroverleunen. Als voorbeeld van een trigger point werd de permafrost in Siberië genoemd. Daarin ligt veel methaangas opgeslagen. Als dat door temperatuurstijging vrijkomt, ontstaat een exponentiële toename van broeikasgassen. Ik realiseerde me dat dit niet een probleem is dat speelt als mijn kinderen volwassen zijn, maar al zeer binnenkort, in hun jeugd.”
Roosendaal merkt de gevolgen van klimaatverandering op haar vakgebied aan den lijve. “Mensen met longaandoeningen krijgen te maken met complicaties waarvoor ziekenhuis- en zelfs ic-opnames nodig zijn. De hittegolf van vorig jaar heeft geleid tot 650 extra doden, met name onder kwetsbare ouderen. Ik sprak gisteren een huisarts in opleiding die een enorme toename van stress merkt als gevolg van de overstromingen.”
De Klimaatdokter geeft informatie via de website en biedt workshops aan huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde aan, al dan niet in opleiding. De commissie pleit, behalve voor een OMT, ook voor een burgerberaad. “Een evenredige vertegenwoordiging uit de samenleving die geïnformeerd wordt door wetenschappers en die met elkaar op korte termijn tot oplossingen komen. In Frankrijk worden op deze wijze moeilijke politieke beslissingen genomen, met een breed draagvlak. Het wordt tijd dat wij ook hiertoe overgaan.”
De Groene Zorg Alliantie zorgt ervoor dat de aangesloten commissies het wiel niet allemaal zelf hoeven uit te vinden. Alliantie-voorzitter Evelyn Brakema, arts en onderzoeker bij LUMC: “Wij verbinden de commissies. Zo kunnen we sneller kennis en ervaring uitwisselen, en inspiratie opdoen. Ook vormen we één krachtige stem naar buiten waar nodig.” Zij voelt ‘heel veel energie’ binnen de aangesloten werkgroepen die vooral van jonge zorgverleners komt. “Als je een blikveld hebt van nog maar tien jaar, dan is het misschien moeilijker om de urgentie te voelen. Vergroenen van de gezondheidszorg is sterk evidence-based: minder uitstoot en vervuiling is cruciaal voor de gezondheid. Het wil bij sommigen nog niet helemaal dagen dat de klimaatcrisis ook een gezondheidscrisis is, en dat de zorg daar substantieel aan bijdraagt.”
Brakema ziet de laatste jaren gelukkig wel beweging ontstaan. “Het bewustzijn groeit enorm; daarbij helpt bijvoorbeeld ook het IPCC-kennisrapport van de VN dat onlangs is verschenen en waarin de noodklok wordt geluid over klimaatverandering. De Groene Zorg Alliantie bestaat nu ruim een half jaar, geweldig om te zien hoe snel we groeien. Er worden workshops en lezingen gehouden over hoe de zaken in de gezondheidszorg groener te regelen zijn. En er verschijnen manifesten en statements. Onder zo’n 3.000 geneeskundestudenten is een enquête afgenomen waaruit blijkt dat 83 procent van de ondervraagden meer wil leren over de relatie tussen klimaat, zorg en gezondheid. In Leiden ontwikkelen we onderwijs voor huisartsen in opleiding over biodiversiteit, klimaatverandering en gezondheid. Andere steden zijn ook met klimaat in het onderwijs bezig. Echt, er gebeurt enorm veel. Maar dat is dan ook heel hard en heel snel nodig.”
Hoofdpunten Green Paper van Werkgroep Zorg 2025
De zorg draagt substantieel bij aan de klimaatcrisis, schrijft de Werkgroep Zorg 2025 in het visiedocument. ‘Paradoxaal genoeg maakt de zorg ook ziek.’ Juist omdat gezondheid sterk afhankelijk is van de omgeving moet óók de gezondheidszorg groener. Dit zijn de hoofdpunten uit de Green Paper, door de commissie omschreven als ‘een urgente oproep van jonge zorgprofessionals voor Groene Zorg’.
• Het klimaatprobleem is dermate omvangrijk, dat de samenleving ‘lamgeslagen wordt door een gevoel van overmacht’ en de resultaten van acties niet direct zichtbaar zijn, wat het nemen van acties juist weer belemmert. Een dashboard met relevante informatie (aantal ziekenhuisopnames door hittegolven, overlijdens door luchtvervuiling, kostenbesparing door duurzaamheidsinvesteringen) biedt uitkomst.
• Kennis over de relatie zorg-klimaatprobleem ontbreekt bij zorgprofessionals, onder meer als het gaat over de impact van behandel- en geneesmiddelenkeuzes. Door in het curriculum geneeskunde, het Raamplan voor de artsenopleiding en de opleiding Farmacie hieraan aandacht te geven én in nascholing, cursussen en congressen hierop de nadruk te leggen, neemt die kennis toe.
• Huidige financieringswijzen en budgetteringen bemoeilijken duurzaamheidsinvesteringen. Duurzaamheid is niet geïntegreerd in de regelgeving. Als overheid en zorgbestuurders deze drempels wegnemen, is veel meer verduurzaming mogelijk. Denk aan energiemaatregelen voor gebouwen, gebruik van ov, fiets en elektrische auto, verplaatsen van zorg naar woonomgeving, zorgconsulten op afstand en e-health.
Werkgroep Zorg 2025 roept ‘alle partijen in de zorg op om gezamenlijk onderbouwde, bindende afspraken te maken voor een duurzame koers in de hele zorg en voor de hele samenleving, en die per direct te bevaren’.