Els Borst

Wie heeft de grootste betekenis (gehad) voor de Nederlandse zorg? In aanloop naar het VvAA-jubileum stelden we u die vraag. Leden droegen in totaal maar liefst 374 namen aan. Met stip op 1: Els Borst-Eilers (1932-2014).

Het eerste waar veel mensen bij de naam Els Borst aan denken, is de afschuwelijke manier waarop ze op 8 februari 2014 aan haar einde kwam. Maar de brute moord op deze bijzondere arts mag nooit overschaduwen wat ze bij leven voor de Nederlandse gezondheidszorg heeft betekend.

Dat vinden ook de Arts en Auto-lezers die haar met overtuiging naar de eerste plaats van de top 100 stemden. De meest genoemde reden: Borst stond aan de wieg van de ‘nog steeds degelijke euthanasiewet’ en schreef daarmee geschiedenis. Meerdere stemmers noemen haar ‘de beste minister voor volksgezondheid ooit’. Ook haar open en eerlijke karakter en haar professionaliteit, gedrevenheid en vasthoudendheid worden geroemd.

Op 22 maart 1932 ziet Borst het levenslicht in de Amsterdamse Rivierenbuurt. Van 1950 tot 1958 studeert ze geneeskunde in de hoofdstad. Nog tijdens haar studie trouwt ze met arts-bacterioloog Jan Borst. Samen krijgen ze vier kinderen, waarvan er één kort na de geboorte overlijdt.

‘Met een hoofd vol luiers en groentehapjes vindt Jan de conversatie met zijn vrouw wel erg saai worden’

In eerste instantie blijkt het voor Borst onmogelijk een gezin met een carrière als arts te combineren. “In het ziekenhuis was je alleen welkom als je je op geen enkele manier anders gedroeg dan de mannelijke collega’s”, zei ze daar zelf over. Dus breekt ze haar promotieonderzoek af en wordt ze huisvrouw. Dankzij haar man gaat ze in de jaren 60 toch weer aan het werk, bij het bloedtransfusielaboratorium van de Universiteit Utrecht.

“Met een hoofd vol luiers en groentehapjes vindt Jan de conversatie met zijn vrouw wel erg saai worden”, schrijft biograaf Nele Beyens in Els Borst – Medicus in de politiek. “Dus stimuleert hij haar de draad van haar carrière weer op te pakken.”

Bekijk de complete uitslag van de VvAA-top 100

Volgens Beyens had niemand toen kunnen denken dat Borst drie jaar later hoofd van de bloedbank zou worden en vervolgens medisch directeur van het Academisch Ziekenhuis Utrecht en vicevoorzitter van de Gezondheidsraad. Toch is dat precies wat er gebeurt.

Op 22 augustus 2004 beëdigt de koningin haar als minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, een functie die ze in totaal bijna acht jaar vervult. Samen met Annemarie Jorritsma is ze bovendien de eerste vrouwelijke vicepremier. “Zonder het werk van Els Borst was Nederland een heel ander land geweest”, schrijven Jasper Dekker, wetenschappelijk medewerker bij de Mr. Hans van Mierlo Stichting en Puck Rouffaer, student-assistent en voormalig bestuurslid van de Jonge Democraten, in een ode aan haar. Die publiceerden zij op 8 februari 2024, exact tien jaar na haar dood.

‘Zonder het werk van Borst was Nederland een heel ander land geweest’

“Wetgeving op het vlak van euthanasie, abortus, orgaandonatie, embryo-onderzoek en antitabak: het vormt een kleine greep uit haar rijke oeuvre. Haar politieke nalatenschap is nog steeds van grote invloed op iedere Nederlander die wel eens een voet in een ziekenhuis zet. (…) Borst wist Nederland op medisch-ethisch vlak met zevenmijlslaarzen de eenentwintigste eeuw in te loodsen.” De diepgewortelde overtuiging dat ieder mens zelf vorm moet kunnen geven aan het leven was Borsts politieke raison d’être, aldus Dekker en Rouffaer.

Zelfbeschikking, democratie, emancipatie en de waardige behandeling van ieder mens stonden centraal in alles wat ze deed. Borst is dus veel meer geweest dan alleen ‘de minister van Euthanasie’. Tijdens haar ministerschap tekent ze in totaal meer dan honderd wetten. In 1996 zorgt ze bijvoorbeeld voor een versnelde invoering van de combinatietherapie met hiv-remmers. Als een van haar ambtenaren opwerpt dat een nieuw medicijn eerst vijf jaar moet worden getest, luidt haar antwoord: “Als je bijna dood bent, heb je geen tijd om vijf jaar te wachten.”

Die uitspraak is Borst ten voeten uit: een medicus in de politiek, voor wie de patiënt altijd op de eerste plaats stond. Afgelopen februari werd bij de NPO De erfenis van Els Borst uitgezonden. VvAA, die deze documentaire mede mogelijk maakte, gaat samen met de filmmakers een serie vertoningen organiseren, in combinatie met een dialoogsessie. Meer info hierover volgt.