Lente in Zuid-Limburg

Nergens in Nederland laat het voorjaar zich van zo’n mooie kant zien als in Zuid-Limburg, aldus natuurfotograaf Bob Luijks. Dit zijn z’n favoriete plekken.

Zodra de warme zonnestralen de winter verdrijven, begint het in de Zuid-Limburgse bosbodem te kriebelen. De doffe tinten van de afgevallen bladeren maken plaats voor frisgroen, gevolgd door een explosie aan bloemen. Dat moet ook wel, want nu kunnen de bloemen nog maximaal profiteren van de zon. Later in de lente groeit de concurrentie om het licht, een strijd die altijd weer wordt gewonnen door de bomen.

Maar voor het zover is, kleurt de bodem wit van de bosanemonen. De tere bloemen gaan alleen open bij vriendelijk weer, waarbij de kopjes de zon de hele dag recht aankijken, alsof ze maximaal willen genieten van de warmte. Hoewel de bosanemonen beeldbepalend zijn, zijn het beslist niet de enige bloeiers in de Zuid-Limburgse bossen. Ook het bosviooltje, de slanke sleutelbloem, het onopvallende muskuskruid en de zeer zeldzame gele anemoon doen een duit in het zakje. Aan de bosrand zorgen zoete kers en sleedoorns, samen met de hoogstamfruitbomen, voor witte toefjes in het Limburgse heuvelland. Ook de vakwerkboerderijen zijn wit: een mooiere combinatie is nauwelijks denkbaar.

Heuvels en dalen

Het Zuid-Limburgse landschap spreekt altijd weer tot de verbeelding, al was het maar door de heuvels. Strikt genomen is Zuid-Limburg geen heuvel- maar een dalenlandschap. Zonder water was dit één grote hoogvlakte geweest, als uiterste uitloper van de Eifel en de Ardennen. In ons land hebben we aan water echter geen gebrek; het sleet dan ook gedurende duizenden jaren diepe dalen uit in de hoogvlakte.

Wat vandaag de dag het hoogste gebied van Nederland is, lag ooit onder water. Sterker nog, Zuid-Limburg was een tropische zee. Het leven tierde er welig. Dode organismen zakten naar de bodem en vormden uiteindelijk een dikke laag kalksteen, beter bekend als mergel. In de dalen komt dit kalkrijke gesteente aan de oppervlakte en het is vooral goed te zien in de vele groeves die Zuid-Limburg rijk is. Het gesteente is zacht en daardoor gemakkelijk te delven. Menig kerk of kasteel in Zuid-Limburg is dan ook opgetrokken uit kalksteen. Kalksteen werd daarnaast gewonnen als basis voor cement of meststof voor akkers. Het is deze kalk die Zuid-Limburg zijn rijke natuur bezorgt.

Daslook

Na de bloei van de bosanemonen moet het hoogtepunt van de lente nog komen, en wel in de vorm van daslook. Buiten Limburg komt deze plant niet veel voor, maar hier kleuren sommige bossen er geheel wit van. De plant is dankzij zijn sterke uienlucht met de ogen dicht te vinden.

Het Savelsbos is met stip het mooiste bloemen­bos van heel Nederland. Nergens groeit zoveel daslook als hier, op de Maashellingen ten oosten en zuidoosten van Maastricht. Met een beetje geluk stuit je hier op een morielje, een echte voorjaarspaddenstoel. Of op de zwartblauwe rapunzel, een zeldzame bloem. Ook het Elsloërbos, gelegen tussen Bunde en Geulle, is rijk aan daslook, maar dan in combinatie met oogstrelende stromende beekjes.

Wanneer later in het voorjaar de bladeren het zonlicht tegenhouden, neemt het aantal bloemen in de bossen af. Dan begint de bloemenweelde búíten het bos, met de absolute kroonjuwelen van de Nederlandse natuur: orchideeën. Verwar deze niet met de tropische orchideeën uit tuincentra. Onze inheemse orchideeën zijn meestal wat minder opvallend. Gelukkig zijn er ook soorten die werkelijk prachtig zijn, zoals het felroze hondskruid, de enorme purper­orchis of de kleine bijenorchis, die wel wat weg heeft van een blij mannetje.

In de Orchideeëntuin van het Gerendal bij Valkenburg is al dit moois van dichtbij te bekijken, samen met onder andere ratelaar (gele bloemen), ruige weegbree (witte bloemen) en klavervreter (bruine bloemen).

Nieuw leven

Naast de bloemen komen in het voorjaar ook de dieren en vogels tot leven. Vanuit de sleedoorns en fruitbomen klinken opgewekte deuntjes van onder andere de zwartkop en de winterkoning. In de hoge populieren langs de Geul broeden blauwe reigers, ijsvogels zijn druk in de weer in nestholtes in de steile rivier- en beekoevers, en spechten roffelen onophoudelijk in de bossen.

Zuid-Limburg is niet alleen rijk aan zeldzame planten, dit deel van ons land kent ook vele diersoorten die alleen hier voorkomen, zoals de geelbuikvuurpad en de muurhagedis. De Hoge en Lage Fronten, onderdeel van het Frontenpark aan de rand van het centrum van Maastricht, zijn de enige plek in Nederland waar deze hagedis voorkomt. Bij het minste onraad schieten ze weg in een spleet, maar nieuwsgierig als ze zijn, keren ze binnen enkele tellen vaak weer terug.

Op de stokoude muren van de vestingwerken hier groeien ook weer bijzondere planten, maar dat even terzijde. Nog leuker is het uit te kijken naar de stadsvossen die hier geregeld rondscharrelen. En zo kom je in Zuid-Limburg in de lente altijd ogen te kort, want achter iedere heuvel wacht wel weer een fotogeniek tafereel.