Pracht en praal op de Heuvelrug
cultuur / vijftig tinten herfst
Het glooiend groen op de Utrechtse Heuvelrug kleurt deze dagen vijftig tinten herfst. Culinair journalist Marco Bosmans neemt u mee op een verkenningstocht langs bossen en buitenplaatsen, mét enkele smakelijke suggesties voor onderweg.
Wonderlijk eigenlijk. Daar waar het Italiaanse Toscane wereldwijd de show steelt met zijn heuvels vol cipressen, geniet onze Heuvelrug amper bekendheid in den vreemde. Vooruit, geen spitse cipressen op het Utrechtse toneel, maar wel een veelvoud aan bombastische beuken, eiken en berken. We zouden ze de kathedralen van dit prachtige natuurgebied mogen noemen.
En dan te bedenken dat zo’n 150 jaar geleden meer dan de helft van de Utrechtse Heuvelrug slechts uit heide en stuifzanden bestond. Die rug is overigens een eeuwenoude stuwwal, waarvan de contouren zich uitstrekken van het Gooimeer tot de Nederrijn – al is er over de omtrek sinds 2006 wat verwarring. Zeventien jaar geleden namelijk werden zeven kernen in het hart van dit gebied samengevoegd tot de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Zo wonen inwoners van bijvoorbeeld Amerongen nu dus ín Utrechtse Heuvelrug en óp de Utrechtse Heuvelrug. Tja.
De naamsverwarring is de Duitse ex-keizer Wilhelm II bespaard gebleven. Hij vluchtte in de Eerste Wereldoorlog naar het neutrale Nederland en vestigde zich in 1920 in Doorn. Zijn residentie, oorspronkelijk een veertiende-eeuwse waterburcht, is nu een museum. ‘Het paleis van de Heuvelrug’, zoals menig dorpeling het ook wel beschrijft. De originele inrichting, met prachtig gedecoreerde meubels en vele schilderijen, is nog helemaal intact. Huis Doorn herinnert dan ook niet alleen aan de Eerste Wereldoorlog, maar ook aan de Hohenzollerns, het eens zo machtige voorgeslacht van keizers en vorsten.
Als je bent bijgekomen van de praal en allure binnenshuis wacht onderaan de ‘paleistrap’ een routebord richting de tuinen van de keizer. Ja, Wilhelm II had groene vingers en zijn handen konden uit de mouwen worden gestoken, want het landgoed was tientallen hectaren groot. Hij snoeide, kapte en schoffelde er, als ik de audiogids mag geloven, lustig op los. En de Auguste Victoria Garten móet ik gezien hebben, zo klinkt het enthousiast. De rozentuin, vernoemd naar zijn eerste vrouw, is geheel in ere hersteld.
Voor trappers en stappers
De prachtige verkleuring van de natuur biedt in dit seizoen het mooiste decor voor een fiets- of wandeltocht over de Heuvelrug. En geen nood; die heuvelen zullen trappers en stappers amper deren. Zo meet de Lombokheuvel in Leersum slechts 34 meter en de Rhenense Grebbeberg 52 meter.
Voor ware klimmers liggen er in de Heuvelrugbossen nog wel een paar andere hoogtepunten, zoals de Pyramide van Austerlitz, 81 treden hoog. Helaas zijn er van de vele uitkijktorens die hier eens stonden nog slechts een paar over. Vanaf de toren in de Kaapse Bossen zag ik, dankzij het heldere weer, de Dom van Utrecht en een paar torenspitsen in Amersfoort. Ook het natuurreservaat van de Amerongse Bovenpolder, bij de Nederrijn, laat zich het best begluren vanaf het uitkijkplatform.
Tijd om af te dalen en onze verkenning te vervolgen, want er loopt ook nog een lustwarande door deze streek. Deze rijgt mooie buitenplaatsen en landgoederen als parels aan een ketting. Bordjes langs de fiets- en wandelpaden of een digitale navigator geven onderweg tekst en uitleg over toen en nu. Het waren vaak zomerhuizen van rijke stedelingen, gevlucht voor de stank in de stad. Zo ontstonden buitenplaatsen als Vollenhoven en Oostbroek (De Bilt). Of, nog statiger: Slot Zeist, geïnspireerd door Versailles, het paleis van de Franse koning. Romancier Clare Lennart schreef erover in 1961: ‘Men wenste breeduit, deftig en zoveel mogelijk voor zijn plezier te leven. Rentenieren was het ideaal. Deftigheid had nog niets belachelijks’.
De pronkjuwelen Kasteel Kerckebosch in Zeist en Kasteel Broekhuizen in Leersum, die aan de warande zijn gelegen, weten tegenwoordig letterlijk raad met uw lust. Het is hier stijlvol eten en slapen. Broekhuizen, omringd door het gelijknamige park, ligt verscholen in de natuur van de Utrechtse Heuvelrug. Daarmee zijn de beste omstandigheden voor een tafel- en bedbeleving verzekerd. Bovendien – niet onbelangrijk – geniet het restaurant de sterrenstatus van Michelin.
Zichtbare sporen
Over Leersum gesproken: de Utrechtse Heuvelrug is na de Veluwe het grootste bosgebied van Nederland, maar van alle steden, dorpen en buurtschappen in dit gebied is Leersum de meeste bomen kwijtgeraakt. Het dorp werd in 2021 getroffen door een valwind, waarvan de sporen nog jaren zichtbaar zullen blijven. Een regelrechte kaalslag trof het groene hart van Leersum. Het toonde de kathedrale waarde van dit gebied maar weer eens aan. De schatplichtige beheerders van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug verhalen her en der dan ook graag over hun monumentale woud op de heuvelen, een erfenis uit de een na laatste ijstijd. Nu we het over ijs hebben: wat een pech dat de gelateria in Rhenen al gesloten is. Maar ja, dit is dan ook geen Toscane.
Het Grebbelinie bezoekerscentrum vertelt het verhaal van de forten en liniedijken tussen Rhenen en Spakenburg. Kasteel Amerongen herbergt onder meer een adellijke muziekbibliotheek, te zien én te horen tijdens een rondleiding. Meer kastelen bezoeken? De Utrechtse Heuvelrug telt er tientallen. De Heidetuin in het Rijsenburgse bos bij Driebergen-Rijssenburg heeft meer dan honderd soorten heide. Het naastgelegen seminarieterrein biedt lommerrijke lanen en een heuse Lourdesgrot.
Met zoveel natuur en landgoederen is de regio zeer geschikt voor fiets- en wandeltochten. De VVV-kantoren bieden verschillende themaroutes aan (opdeheuvelrug.nl).
Uit eten: In Rhenen staat restaurant Sal do Mar van Zoë en Ralph Jonker voor verrassend moderne gastronomie, terwijl ’t Kalkoentje, gesitueerd op een prachtige locatie aan de Nederrijn, geschiedenis schrijft. Chef-patron Nico Klaver staat hier al 35 jaar achter het fornuis. Zijn op klassieke leest geschoeide keuken biedt een kwaliteit die de ‘hoge’ Grebbeberg overstijgt.
